Abramów

Firlej

Jeziorzany

Kamionka

Kock

Lubartów

Michów

Niedźwiada

Ostrówek

Serniki 58

Abramów

Krótka historia gminy Abramów

Dostępne podania i informacje na temat wsi Abramów, które zachowały się do dnia dzisiejszego sięgają drugiej połowy XIX w. W okresie tym miejscowość liczyła 60 osad włościańskich i była własnością prywatną folwarku Wielkie.

Z wsią Wielkie związane są podania sięgające czasów panowania króla Kazimierza Wielkiego. Prawdopodobnie wieś ta stanowiła majątek samego władcy, od którego wzięła nazwę. Często można usłyszeć o podziemnych przejściach wiodących do ulubionego miasta króla, Kazimierza Dolnego, których jakoby początek znajduje się właśnie w miejscowości Wielkie.

Na mocy ukazu cara rosyjskiego Aleksandra II w 1864r. zorganizowano gminę w Wielkim. Z rozparcelowanego majątku Wielkie utworzono folwarki w Izabelmoncie, Mracinowie, Wielkolesie oraz Glinniku. Abramów należał wówczas do folwarku w Marcinowie i był jedną z 18 wsi tworzących gminę. W tym okresie ugruntowała się nazwa wsi, biorąc nazwę od właściciela wsi “Jabramowskiego”, w brzmieniu ludowym nazwa ta w użyciu pozostaje do dnia dzisiejszego.

Rozwój gminy zahamowały działania wojenne z okresu I wojny światowej. Doszło wtedy do zaciętej bitwy, w czasie której Abramów został doszczętnie zniszczony. Ucierpiały również pozostałe miejscowości. Ludność żyła w wielkiej nędzy często mieszkając w “ziemiankach”.

W 1934 r. po pożarze jakiemu uległ budynek gminny w Wielkim, siedzibę przeniesiono do Abramowa, do 1937 r. Urząd Gminy mieścił się w prywatnym budynku. Tegoż roku został przeniesiony do nowego budynku. Od roku 1945 r. Abramów stał się gminą. W czasie pożaru spłonęły wszystkie dokumenty dotyczące historii gminy. Dlatego tak kusa jest wiedza o dawnych latach gminy Abramów.

W okresie dwudziestolecia następuje powolna odbudowa zniszczonej miejscowości. W 1925 wybudowano kościół parafialny. Pierwszym proboszczem był ks. Piotr Stokrocki, który wniósł ożywienie w działalności mieszkańców. Był on inicjatorem założenia Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej w Abramowie., Koła Młodzieży Wiejskiej “Wici” w Wielkolesie i Michałówce. Prenumerował dla chłopów prasę: “Gazetę Świąteczną”, “Posiew”.

W okresie okupacji hitlerowskiej gmina nie poniosła większych strat materialnych, podobnych do okresu poprzedniej wojny. Jak na terenie całego kraju największe straty odnoszą się do ludności. Na terenie gminy tworzyły się organizacje podziemne.

Okres powojenny to intensywna odbudowa gminy. Wzniesiono wiele budynków mieszkalnych, gospodarczych a także użyteczności publicznej: Ośrodek Zdrowia, 4 szkoły podstawowe z mieszkaniami dla nauczycieli, Bank Spółdzielczy, Gminną Spółdzielnię “Samopomoc Chłopska”, skupy mleka, strażnice OSP. Wybudowano również wiele odcinków dróg.

W latach dziewięćdziesiątych oddano do użytku nową siedzibę UG (1992) w którym dodatkowo mieszczą się Biblioteka, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, Urząd Stanu Cywilnego, Apteka, Urząd Pocztowy, Lecznica dla zwierząt, nowy kościół (1994). W latach 1990 – 2001 na całym terenie gminy wybudowano wodociągi, przeprowadzono telefonizację, zmodernizowano drogi powiatowe i gruntowe gminne o nawierzchni żwirowej, zrobiono zadaszenia przystankowe, rozbudowano budynek szkoły podstawowej w Wielkiem, ułożono chodniki, wybudowano nowy budynek Gimnazjum o raz rozpoczęto budowę gminnej oczyszczalni ścieków i kanalizacji.

Od początku istnienia Gminy Wielkie, później Abramów, przynależność terytorialna była niezmienna. Bowiem bez względu na reformy terytorialne jednostka samorządowa wchodziła w skład województwa lubelskiego, powiat lubartowski.

Patrz: http://www.abramow.pl/gmina/historia.html

Zabytki

Na terenie gminy występują obiekty zabytkowe podlegające ochronie konserwatorskiej. Są to: ołtarz w kościele parafialnym p.w. Matki Boskiej Szkaplerznej w Abramowie, drewniany wiatrak koźlak z 1920 r. w Marcinowie, dwie murowane kapliczki z lat 30-tych XX wieku w miejscowościach Wielkolas i Glinnik. Ważnym elementem dziedzictwa kulturowego gminy są liczne pomniki i miejsca upamiętniające tragiczne momenty w historii Polski. Na szczególną uwagę zasługuje cmentarz w Marcinowie, gdzie znajduje się miejsce pochówku żołnierzy polskich, austriackich i rosyjskich poległych w czasie I wojny światowej. Poza tym do obiektów pamięci narodowej zaliczany jest Pomnik Ofiar Pomordowanych i Poległych w Walce z Okupantem w czasie II wojny światowej we wsi Wielkie.

Walory środowiska przyrodniczego i kulturowego mogą stanowić podstawę do rozwoju różnych form turystyki. Niezbędnym warunkiem w tym zakresie jest jednak stworzenie odpowiedniej infrastruktury turystycznej na terenie gminy oraz prowadzenie skutecznych działań promocyjnych.

Obszary i obiekty figurujące w wojewódzkiej ewidencji zabytków to:

– Abramów, kościół parafialny p.w. Matki Boskiej Szkaplerznej, drewniany, 1925 r.;

– Abramów, dzwonnica przy kościele parafialnym, drewniana, 1925 r.;

– Abramów, stara plebania, drewniana, 1925 r.;

– Abramów, cmentarz parafialny, 1920 r.;

– Marcinów, wiatrak koźlak, drewniany 1920 r.;

– Marcinów, cmentarz z I wojny światowej, 1915 r.;

– Abramów, murowana kapliczka przydrożna, 2. poł. XIX w., przy drodze do Samoklęsk;

– Wielkolas, murowana kapliczka przydrożna trójkondygnacyjna, XIXw.

Pozostałe obiekty współtworzące tożsamość kulturową gminy Abramów to:

budownictwo tradycyjne (drewniana zabudowa zagrodowa), kapliczki, krzyże, miejsca

pamięci, pozostałości dawnych zespołów dworsko parkowych i folwarcznych oraz zabytki

techniki.

Źródło: Joanna Cuch, „Prognoza oddziaływania na środowisko ustaleń zmian studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Abramów”, Lublin 2013r., s. 17.

Firlej

Historia

Okolice Firleja zamieszkane były już około 2 tys. lat p.n.e. Od XIV w. historia tych ziem łączy się z jednym z najpotężniejszych i najświetniejszych rodów szesnastowiecznej Polski – Firlejami. Miasto Firlej (wcześniej Firlejów) zostało założone w 1557r. przez wojewodę lubelskiego Mikołaja Firleja z Dąbrowicy. Od początku istnienia było to miasto o typowo rolniczym i rzemieślniczym charakterze, spełniało rolę ośrodka usługowego dla wszystkich włości Firleja. W mieście wybudowany został kościół, który przekształcony został wkrótce w zbór kalwiński. Dopiero w 1685 roku zbudowano tu nową świątynię katolicką. Najazdy kozackie w 1638r. I wojna polsko-szwedzka w latach 1650-1660 zapoczątkowała upadek miasta.

Po śmierci ostatniego przedstawiciela rodu Firlejów kolejnymi właścicielami miasta były rodziny Zasławskich, Lubomirskich i Sanguszków. W 1841 roku Firlej stał się własnością Henryka Łubieńskiego, dyrektora Banku Polskiego, dzięki któremu powstała w pobliskim Serocku, pierwsza na Lubelszczyźnie, fabryka narzędzi i maszyn rolniczych.

Firlej miał swój udział w walkach powstańczych. W czasie powstania listopadowego 1830 – 1831, 9 maja, w lasach firlejowskich stoczona została zwycięska bitwa oddziałów polskich dowodzonych przez gen. Wojciecha Chrzanowskiego. Podczas powstania styczniowego 1863 r. w okolicy działała partia powstańcza Krysińskiego, do której należało 13 mieszkańców Firleja i 315 ochotników z okolic Sobolewa. 24 maja 1863 r. Grupa poniosła klęskę w potyczce pod Sobolewem. W Sobolewie znajdują się mogiły powstańców. Karą za te przejawy patriotyzmu była utrata praw miejskich w 1869 roku.

Wiek XX przyniósł mieszkańcom poważne straty wynikłe z toczących się na tym terenie działań I wojny światowej – osada została zniszczona przez wycofujących się Rosjan. W czasie II wojny światowej zginęło ok. 300 mieszkańców gminy, m.in. Niemcy wymordowali wszystkich Żydów. Mimo wszechobecnego terroru mieszkańcy gminy organizowali ruch oporu poprzez wstępowanie w szeregi Batalionów Chłopskich, Armii Krajowej kpt. T. Pośpiecha, Armii Ludowej. W 1944 roku Firlej został wyzwolony przez oddziały 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej.

Po wojnie panował tutaj okres zastoju gospodarczego, dopiero lata 60 –70 przyniosły osadzie długo oczekiwane ożywienie gospodarcze. Dostrzeżono jej atrakcyjne położenie nad pięknymi jeziorami, w otoczeniu sosnowych lasów. Powstało wówczas w Firleju kilkanaście zakładowych ośrodków wypoczynkowych. Reforma administracyjna z 1976 roku powołała do istnienia Gminę Firlej jako jednostkę administracyjną.

Po dziejowych zmianach polityczno-gospodarczych początek lat 90-tych to dynamiczny rozwój infrastruktury komunalnej gminy. Budowa oczyszczalni ścieków, kanalizacji, wodociągu, telefonizacja gminy to zadania które stawiają gminą Firlej w czołówce gmin województwa lubelskiego w zakresie inwestowania. Walory przyrodniczo-geograficzne Gminy Firlej sprzyjają rozwojowi gminy w kierunku turystycznym.

Zabytki

Zwiedzając osadę Firlej należy zwrócić uwagę na czworoboczny rynek z zabudową pochodzącą z przełomu XIX i XX wieku. Niektóre domy zachowały konstrukcje zrębów? “na rybi ogon” i są uznawane za obiekty zabytkowe. Obszerny niegdyś rynek przekształcono obecnie na zadrzewiony skwer.

Drewniany kościół parafialny zbudowany w roku 1880 jest już trzecim w historii miejscowości. Główny ołtarz – rokokowy, został później uzupełniony ( m. In. Obraz “Przemienienie Pańskie” datuje się na wiek XIX ). W schowku kościoła złożono ołtarz polowy I Pułku Ułanów z 1831 roku. Który to pułk odniósł zwycięstwo w bitwie pod Firlejem.

Cmentarz parafialny posiada ciekawe, godne zobaczenia pomniki. W 1992 roku w centrum rynku odsłonięto pomnik Józefa Piłsudskiego (drugi w historii Firleja – pierwszy rozebrano w latach 50-tych).

Jeziorzany

Historia

Na terenie Gniny Jeziorzany potwierdzone są ślady osadnictwa z początków epoki brązu oraz z okresu wczesnosłowiańskiego z około VII wieku po Chrystusie. Przełomowym wydarzaniem dla miasta jest data 3 lutego 1498r., kiedy to król Olbracht na prośbę wojewody sandomierskiego Mikołaja z Ostrowa, wystawił w Piotrkowie przywilej lokacyjny miasta Przetoczno – którego historię dziedziczą Jeziorzany. Dopiero jednak w trzecim dziesięcioleciu XVI w., gdy wieś przeszła w ręce znanej wielkopolskiej rodziny możnowładczej Zbąskich, zaistniały nowe warunki do podjęcia inwestycji miejskiej – przede wszystkim poprzez zyskanie na znaczeniu drogi z Lublina i Kurowa przez przeprawę na Wieprzu w sąsiedztwie Przetoczna. W 1530r. Łukasz Zbąski podjął starania o lokację przestrzenną miasta zwanego Nowe Przetoczno. Dokument lokacyjny ogłoszono 15 czerwca 1533r. W latach późniejszych miasto zmieniło nazwę na Łysobyki, po raz pierwszy zapisaną w 1564r., pod którą funkcjonowało do 1870r. jako osada do 1965r., a dalej od tego roku miejscowość nosi nazwę Jeziorzany.

Pod względem gospodarczym miasto nigdy nie doszło do większego rozkwitu. Ogromną przeszkodą w rozwoju okazało się położenie na wyspie i ciągłe narażenie na powodzie. Liczne odnogi Wieprza i mokradła, podmokłe łąki, nie pozwoliły na rozwój zabudowy. Mieszczanie swój byt wiązali głównie ze spławem rzeką Wieprz, rzemiosłem i rolnictwem. Największe zyski czerpali ze składu drewna nad brzegami rzeki, z opłat mostowych oraz przewozu przez rzekę towarów i ludzi, jak również z produkcji miodu i piwa. Powolny upadek miasta rozpoczął się w połowie XVII w. W historii miasta głośnym echem odbiła się bitwa w 1831 r., którą stoczyły wojska powstańcze dowodzone przez generała Antoniego Jankowskiego z wojskami rosyjskimi. Przeszła ona do historii oręża polskiego jako „wyprawa łysobycka”. W czasie pierwszej wojny światowej Łysobyki stały się miejscowością przygraniczną, ponieważ rzeka Wieprz wyznaczała granicę stref okupacyjnych niemieckiej i austryjackiej. W 1939 r. podczas bitwy pod Kockiem stacjonowała we wsi i okolicy 13 Niemiecka Pancerna Dywizja Zmotoryzowana pod dowództwem gen. Ottona Paula. Najstarszym zabytkiem w Jeziorzanach jest kościół Świętej Trójcy wzniesiony jako barokowy w końcu XVIII w. Nie zmieniony jest szesnastowieczny układ ulic. Uwagę zwracają drewniane domy w typie małomiasteczkowych dworków z gankami umieszczonymi szczytami do drogi.

Źródło: Wałecki, Piotr: Gmina Jeziorzany / Piotr Wałecki. – Bibliogr., fot. // Lubartów i Ziemia Lubartowska. – [T.14]. – 2000, s.201-202.

Kamionka

KAMIONKA DAWNIEJ I DZIŚ

Geneza nazwy miejscowości

Istnieją dwie wersje pochodzenia nazwy Kamionka. Pierwsza z nich mówi, że przed wiekami ciągnęły się tędy olbrzymie lasy. Obfitowały one w zwierzęta a szczególnie w kuny nazywane dawniej „kamionkami”. Kamionka to zarazem dawna nazwa miary na zboże, wydrążonej w pniu z drzewa. Niektórzy twierdzą, że nazwa pochodzi od kamieni.

Najbardziej prawdopodobna wydaje się pierwsza wersja. świadczyły o tym zabytkowe podwaliny ze starodrzewu przekazywane pokoleniem przy budowie nowych domów, zdrowe, żółte jak wosk, pochodzące pewnie z dawnej puszczy obfitującej w kuny leśne.

Krótka historia miejscowości

Kamionka jest obecnie osadą i siedziba gminy, położoną w odległości 11 km na zachód od powiatowego miasta Lubartowa. Przez ponad 400 lat była jednak miastem. Świadczą o tym zachowane księgi miasta Kamionka w Archiwum Państwowym w Lublinie, a pochodzą one z lat 1480 – 1811. Od roku 1576 księgi te były prowadzone w języku polskim, wcześniej po łacinie.

Pierwsza wzmianka o Kamionce w źródłach pisanych pochodzi z roku 1415. Istnieje wprawdzie, odpis aktu datowanego na rok 1381, który proboszcz parafii Dys przedstawił w roku 1645 Trybunałowi Koronnemu w Lublinie, gdzie wśród innych miejscowości wymienia się miasto Kamionką, jest to jednak falsyfikat.

Data lokacji miasta nie jest dokładnie znana, ponieważ nie zachował się dokument lokacyjny. W roku 1450 wojewoda sandomierski Jan z Oleśnicy, za zezwoleniem króla Kazimierza Jagiellończyka, przeniósł Kamionkę z prawa polskiego na niemieckie, co poprawiło sytuację prawną i gospodarczą mieszkańców. Niedługo potem musiała nastąpić erekcja miasta, gdyż dokument z roku 1458 nazywa Kamionkę miastem. Jego herbem były dwa skrzyżowane klucze.

W 1469 r. Kazimierz Jagiellończyk ustalił w mieście targi, co sobotę i dwa jarmarki: w dzień św. Piotra i Pawła (29 czerwca) i św. Katarzyny (25 listopada).

Kamionka jak większość miast w dawnej Polsce była miastem prywatnym. Właścicielami Kamionki i całego klucza okolicznych dóbr byli, poczynając od XV wieku Tęczyńscy, Oleśniccy, Górkowie, Szamotulscy, Daniłowicze, Michałowscy, Prażmowscy, Puzynowie, Niemyscy, Pepłowscy a od 1735 r. Bielińscy i 1799 r. Zamoyscy, którzy byli również posiadaczami Pałacu w Kozłówce.

W historii Kamionki znane są nazwiska, które od XV wieku do chwili obecnej noszą jej mieszkańcy Borzęcki, Soszka, Wierzchoń, Kożuch i inne.

Mimo wszystkich ograniczeń narzucanych przez dziedziców, Kamionka była miastem w pełnym tego słowa znaczeniu. Miała królewskie przywileje lokacyjne i własne organy sądowe i administracyjne.

Miasteczko miało obieranego wójta, który wraz z ławnikami tworzył ławę, czyli sąd miejski oraz burmistrza, stojącego na czele rady. Istniał też pręgierz, a prawo głosiło, że: „…w procesie za kradzież sprawca będzie przez dwa dni do niego przywiązany i otrzyma dwieście plag rózgami”.

Kamionka od I połowy XVI w. była siedzibą parafii. Pierwotnie od połowy XV w. modlono się w kościele drewnianym (prawdopodobnie był filią kościoła parafii w Dysie). Kościół murowany wzniesiono pod koniec XV lub na początku XVI w.

Polska ludność Kamionki była w całości katolicka (mieszkający w Kamionce Żydzi, jak we wszystkich miastach polskich nie posiadali obywatelstwa miejskiego). Nawet w okresie reformacji ogromna większość mieszkańców została wierna katolicyzmowi. Jednak kościół został na krótki czas oddany kalwinom (ok. 1570 – ok. 1610). Po oddaniu kościoła katolikom został ponownie konsekrowany.

Wojny z połowy XVII w. przyniosły Kamionce bardzo duże zniszczenia.

W 1656 r. w czasie najazdu Szwedów zniszczeniu uległo wiele dokumentów w tym dawne przywileje królewskie.

Głównym zajęciem mieszkańców było rolnictwo, a najważniejszym rzemiosłem było tkactwo. Już w XVIII wieku Kamionka znana była z wyrobu płócien oraz samodziałów z wełny owczej. W latach 1831 – 1866 istniał cech tkaczy – płócienników. Domy mieszkalne były wykonane z drewna i poszyte słomą, tylko nieliczne z nich były kryte dachówką. W 1886 roku było 257 domów w tym cztery murowane. Taka zabudowa była szczególnie podatna na zagrożenie pożarowe.

W latach 1816 i 1846 miejscowość uległa zniszczeniu w czasie dwóch wielkich pożarów, a niebrukowane ulice przez ponad pół roku tonęły w błocie.

Po trzecim rozbiorze Kamionka znalazła się pod panowaniem Austrii, w granicach tzw. Galicji Zachodniej. Po 1809 r. weszła w skład Księstwa Warszawskiego, by po 1815 r. stał się częścią Królestwa Polskiego, związanego z Rosją.

Powoli do Kamionki zaczęła docierać oświata. W r. 1809 istniała tu szkoła „arbitralności obywateli zostawiona”, tzn. dzieci uczył prywatnie opłacany przez rodziców nauczyciel. W 1818 r. została utworzona szkoła elementarna, pozostająca pod opieką władz Królestwa Polskiego, która istniała do 1829 r. Ponownie otworzono ją w 1838 r., ale działała z przerwami.

Najbardziej dramatycznym wydarzeniem w XIX wieku był udział obywateli Kamionki w powstaniu styczniowym. „W nocy z 22 na 23 stycznia 1863 roku sprzysiężeni z Kamionki i Kozłówki ściągali do folwarku skrobowskiego (miejscowość Skrobów k. Lubartowa), gdzie po kilku godzinach zebrała się niewielka partia uzbrojona w drągi. Wraz z grupą spiskowców z Lublina zaatakowali garnizon rosyjski w Lubartowie”. Po zaciętej walce bitwa zakończyła się porażką powstańców. Sąd polowy skazał na karę śmierci pięciu powstańców wśród nich Józefa Meksułę z Kamionki. W okresie rewolucji 1905-07 wróciło z zesłania z Syberii po przeszło 40-latach tylko trzech mieszkańców Kamionki. W roku 1869 Kamionka utraciła prawa miejskie, otrzymała status osady i stała się od tej pory siedzibą gminy.

W 1900 ostatnim roku XIX stulecia, postęp cywilizacyjny rozpoczął się od otwarcia apteki w Kamionce. Ożywienie gospodarcze nastąpiło dopiero w pierwszej połowie XX wieku. Wpłynęło na to niewątpliwie założenie w 1904 roku, z inicjatywy ks. Jana Galińskiego, Spółdzielni Spożywców „Przezorność”. Jej głównym zadaniem było dostarczanie mieszkańcom osady niezbędnych produktów i towarów gospodarstwa domowego. W 1912 roku powstała w Kamionce Spółka Mleczarska. Już w 1907 r. z inicjatywy mieszkańców Kamionki powołano Straż Pożarną.

Podczas I wojny światowej, w 1915 roku w pobliżu Kamionki, w bagnistych lasach zwanych Kryjamami, toczyły się zacięte walki między wojskami rosyjskimi i austriackimi, wspieranymi przez polskich legionistów. W Kamionce przebywał wówczas komendant Legionów Józef Piłsudski a jego sztab miał siedzibę na plebanii.

Ważnym wydarzeniem w dwudziestoleciu międzywojennym była budowa drogi bitej z Lubartowa do Kamionki i Michowa. W roku 1921 w Kamionce było 340 domów i 2257 mieszkańców, do roku 1939 liczba mieszkańców wzrosła do około 2500. Głównym źródłem utrzymania było nadal rolnictwo i tkactwo. Istniała również straż pożarna i kółko rolnicze.

Kamionka jako jedna z pierwszych miejscowości w Polsce padła ofiarą hitlerowskich represji w czasie II wojny światowej. Dnia 11 listopada 1939 roku grupa konspiratorów z Kamionki zorganizowała obchody święta niepodległości. Ponieważ Niemcy nie znali wszystkich uczestników zebrania, dn. 15 listopada aresztowano całą miejscową inteligencję. Dnia 6 stycznia 1940 roku zostało rozstrzelanych w Lublinie 17 mieszkańców Kamionki. Nazwiska pomordowanych zapisane są na tablicy znajdującej się w centrum miejscowości, która upamiętnia te tragiczne wydarzenia. Opis aresztowania nauczyciela Wincentego Cyfrowicza przedstawiony przez panią Marię Daniewską z Kamionki: „Pan Wincenty Cyfrowicz był od 1 wrzeńnia 1939 roku kierownikiem szkoły w Kamionce. Ponieważ Niemcy ją zajęli lekcje odbywały się w budynku przy skrzyżowaniu ulicy Kockiej i Lubartowskiej. Właśnie trwały lekcje, gdy w Kamionce pojawił się samochód. Przyszedł gospodarz domu pan Lamberg i powiedział do pana Cyfrowicza, że w Kamionce aresztują wszystkich nauczycieli. Zaproponował, że otworzy tylne drzwi żeby można było uciec. Pan Cyfrowicz jednak nie chciał uciekać i powiedział – jestem Polakiem i mam odwagę umrzeć na swoim posterunku. Uspokoił dzieci i czekał na przyjście Niemców. Niedługo potem weszli Niemcy podeszli do niego i coś powiedzieli po niemiecku. Pan Cyfrowicz powiedział swojemu synowi, który był w klasie, aby zawiadomił mamę i żeby się nie martwili. Założył płaszcz i wyszedł z klasy. Było to 15 listopada 1939 roku”. Do domu już nie powrócił.

W 1942 roku Kamionka stała się głównym ośrodkiem tajnego nauczania w powiecie lubartowskim. Pracą tajnych kompletów kierował proboszcz parafii ks. Michał Słowikowski.

Obszar gminy Kamionka, tak jak i teren ziemi Lubartowskiej został wyzwolony przez 27 Wołyńską Dywizję Piechoty AK w lipcu 1944 r. Sztab 27 WDP AK stacjonował w pałacu w Kozłówce, co zostało upamiętnione tablicą, która umieszczona jest przy głównym wejściu do budynku pałacu

Po wojnie pierwszym ważnym wydarzeniem na początku lat pięćdziesiątych była elektryfikacja Kamionki. Osada stopniowo stawała się centrum administracyjnym i gospodarczym. W miejscowości istnieje Urząd Gminy, Bank Spółdzielczy, Gminna Spółdzielnia SCH, Gminna Biblioteka Publiczna, piekarnia, punkty usługowe oraz sklepy.

W 1994 roku oddano do użytku nowy budynek szkolny, który jest siedzibą zespołu szkół, a w 2000 r. oddano nowoczesną sale gimnastyczną.

Kalendarium:

1415 r. – Pierwsza wzmianka w źródłach pisanych o Kamionce.
1446 r. – Kamionka przechodzi z rąk Rodziny Tęczyńskich w ręce rodziny Oleśnickich.
1450 r. – Przeniesiono miejscowość z prawa polskiego na prawo średzkie, co poprawiło sytuację prawną i gospodarczą mieszkańców.
1459 r. – Najdawniejsze informacje o istnieniu kościoła w Kamionce. Był to zapewne kościół drewniany.
1469 r. – Kazimierz Jagiellończyk ustanowił w mieście targi, co sobotę oraz dwa jarmarki: w dzień św. Piotra i Pawła (29 czerwca) i św. Katarzyny (25 listopada).

Władze miejskie mianowane były przez dziedzica.

Do końca wieku w Kamionce mieszkali wyłącznie Polacy.

1532 r. – Król Zygmunt Stary ustanowił w Kamionce, obok dwóch istniejących, trzeci jarmark.
1539 r. – Król Zygmunt Stary zwolnił miasto od opłat z gorzelni na rzecz naprawy urządzeń miejskich.
1541 r. – Właścicielem Kamionki zostaje Andrzej z Górki.
1549 r. – Wytyczono znacznie większy rynek oraz te same ulice, które i dziś wychodzą z niego w cztery strony świata.
1550 r. – Król Zygmunt August przywrócił targi tygodniowe, zezwolił na prowadzenie dwóch browarów miejskich i zwolnił kupców od opłaty mostowej przy przewozie towarów na obszarze całego kraju.
1570 r. – Kamionka drogą spadku przechodzi w ręce rodziny Szamotulskich.
1570 r. – Jan Szamotulski przekazuje kościół w Kamionce kalwinom.
1588 r. – Wytyczenie Nowego Rynku, który powstał na wschód od istniejącego Rynku zwanego odtąd czasami Starym.
1598 r. – Pierwsze wzmianki o Żydach osiedlających się w Kamionce.

1610 r. – Kościół wraca ponownie w ręce katolików.
1620 r. – Właścicielem miasta i dóbr zostaje Piotr Daniłowicz – starosta parczewski.
1645 r. – Właścicielem Kamionki zostaje Jacek Michałowski – starosta krzepicki, rotmistrz królewski.
1652 r. – Epidemia na terenie miasta.
1656 r. – Kamionka została splądrowana i spalona przez wojska szwedzkie.
1659 r. – Król Jan Kazimierz przywrócił miastu prawa magdeburskie i zezwolił na odbywanie targów dwa razy w tygodniu (poniedziałek i piątek) i sześciu jarmarków w roku.
1661 r. – Właścicielem jest Jerzy Samuel Prażmowski – wojewoda płocki, starosta krzepicki.

Władze miasta pochodziły z wyboru.

Umocniła się pozycja rady w porównaniu z ławą. Urzędowało wtedy czterech burmistrzów zwanych kwartalnymi, gdyż zmieniali się co kwartał.

W sprawach kryminalnych występowali przed sądami miejskimi oskarżyciele publiczni zwani instygatorami.

Kamionka posiadała własnego kata.

Mieszkańcy Kamionki nabyli od dziedziców cały szereg domów i gruntów na zasadzie pełnej odpłatności.

1720 r. – Miasto należy do księcia Michała z Kozielska Puzyny – starosty wiejskiego.
1735 r. – Kamionka w rękach rodziny Bielińskich.
1762 r. – Król August III ustanowił 13 jarmarków w Kamionce.
1777 r. – Zamiana daniny w naturze i robocizny na rzecz dziedzica na czynsz.
1781 r. – Dziedzic Kamionki wydał “Ustanowienie o okolicznościach potrzebniejszych”, które było próbą ożywienia handlu i rzemiosła w mieście.

Kamionka utraciła samorząd, a władze miejskie stały się organem lokalnej administracji państwowej.

Stan zastoju gospodarczego w mieście.

Procesy sądowe i administracyjne wytaczane przez mieszczan w sprawie zbyt wysokiego czynszu jaki musieli płacić dziedzicom.

1800 r. – Właścicielką Kamionki została Anna Sapieżyna.
1806 r. – Wielki pożar w mieście. Spłonęło ok. 100 budynków.
1809 r. – Powstała szkoła, w której dzieci uczył prywatnie opłacany przez rodziców nauczyciel.
1818 r. – Została utworzona szkoła elementarna będąca pod opieką władz Królestwa Polskiego.
1831 r. – Powstanie listopadowe. Bitwy z odziałami rosyjskimi.
1836 r. – Dobra kozłowieckie kupił hr. Jan Zamoyski.
1845 r. – Wielki pożar. Spłonęło ponad 160 budynków.
1846 r. – Powstała szkoła początkowa w Kamionce.
1856 r. – Epidemia cholery. Która zdziesiątkowała ludność.
1860 r. – Zwiększyła się liczba Żydów do 234.
1863 r. – Powstanie styczniowe.

23 stycznia – bitwa powstańców z wojskami rosyjskimi.

12 maja – opanowanie Kamionki przez powstańców i mieszkańców.

24 maja – bitwa pod Sobolewem.

1869 r. – Kamionka utraciła prawa miejskie, otrzymała status osady i stała się siedzibą gminy.

Zabytki Kamionki:

Kościół pw św. Apostołów Piotra i Pawła, kaplica grobowa Weysenhoffów, kaplica na cmentarzu grzebalnym, klasycystyczne nagrobki z XIX i początków XX w.

Kościół murowany pod koniec XV lub na początku XVI wieku. Jest najstarszy w powiecie lubartowskim i należy do najstarszych w całym województwie lubelskim. Mimo przekształceń zachował gotycką bryłę, co na Lubelszczyźnie stanowi ewenement.

Kaplica grobowa Weysenhoffów – wznoszona w latach 1848 – 1858 r. przez Ludwika Szamotę dla właścicieli Samoklęsk Weysenhoffów. Na planie koła. Znajduje się pod nią krypta z grobami Tekli i Jana Weysenhoffów.

WPŁYW INNYCH KULTUR NA ŻYCIE MIESZKAŃCÓW KAMIONKI

Bez wątpienia duży wpływ na życie mieszkańców Kamionki wywarli mieszkający tu od wieków Żydzi. Pierwsza wzmianka o kamionkowskich Żydach pochodzi z końca XVI wieku. Ich liczba wzrosła w XVIII, a szczególnie w XIX wieku. W 1861 roku parafie zamieszkiwało 231 Żydów. Posiadali oni w Kamionce dom modlitwy – synagogę. Przy niej istniał tak zwany Dozór Bóżniczy. Kamionkowski Okręg Bóżniczy utrzymywał się głównie ze składek wiernych i opłat za spełnianie posług religijnych. Dochody przeznaczano na: wynagrodzenie rabina, materiały piśmiennicze, opłatę podatków, prenumeratę czasopism, oświetlenie i ogrzewanie bóżnicy.

W okresie dwudziestolecia międzywojennego Żydzi stanowili połowę ludności Kamionki. Mieszkali przy ulicy Lubartowskiej, Kockiej oraz w Rynku. Trudnili się głownie handlem, dlatego też większość domów była w sąsiedztwie sklepów. W ich posiadaniu była olejarnia i dwie piekarnie. Handlowali prawie wszystkim, począwszy od artykułów spożywczych a skończywszy na przemysłowych. żyli zgodnie ze swoją religią i przestrzegali wszelkich zasad, które im ona narzucała. Mimo różnicy wyznań ludzie odnosili się do siebie przyjaźnie i egzystowali obok siebie bez większych konfliktów. Jedynie rabin nie utrzymywał kontaktów z Polakami. Dzieci żydowskie uczęszczały najpierw do własnej szkoły, a po jej ukończeniu zaczynały naukę w szkole polskiej.

CIEKAWOSTKI ARCHITEKTONICZNE, OBYCZAJOWE (PODANIA LUDOWE, LEGENDY, POWIEDZENIA)

Ciekawostki architektoniczne

Miejscowość zachowała swój układ ulic i rozmieszczenie osady od XVI wieku (1549 rok – Andrzej z Górki wytyczna większy rynek i nowe ulice). Układ ten przetrwał do czasów obecnych. Z tamtych lat przetrwały również niektóre nazwy ulic, takie jak ulica Browarna, Grobelna, Drągowska, Katowska, Kościelna, Niska.

Głównym zajęciem mieszczan Kamionki było rolnictwo, ale zabudowania gospodarcze jak stodoły i obory znajdowały się w oddaleniu od zabudowań mieszkalnych, w trzech punktach. Były to tzw.: Stodoły Litewskie (nazwa pochodzi najprawdopodobniej od miejsca obozowiska wojsk litewskich z okresu sejmu, który uchwalił unię lubelską w1569 r.), Stodoły Zastawskie (za stawem miejskim) i Stodoły Warszawskie (przy drodze do Warszawy).

Legenda o założeniu Kamionki

Założycielem Kamionki był według legendy rycerz Górka z Kurnika, który za pomoc udzieloną Symeonowi (dziedzicznemu władcy Rusi Czerwonej) przeciwko kniaziowi kijowskiemu Wasylowi został obdarowany przez niego dwoma tysiącami łanów położonymi nad rzeką Wieprz. Rycerz Górka postanowił objąć włości. Dobiwszy do kresu podróży zarządził postój i kazał rozbić obozowisko. Nad ranem wyszedł przed namiot i zmęczony usiadł na kamieniu. Za chwilę zasnął i w sennym majaku zobaczył łany dziewicze porosłe trawą i galopującego kozła sarniaka o pięknym wieńcu rogów. Obudziwszy się zwrócił wzrok w tamtą stronę i na jawie ujrzał ten sam widok. Pognał za kozłem i na wysokim wzniesieniu zastrzelił go z kuszy. Stanąwszy nad sarniakiem wymówił znamienne słowa: „Tam na miejscu obozowiska, gdzie leży kamień, na którym śniłem stanie miasteczko i od kamienia daję mu nazwę Kamionka, a w miejscu, na którym padł wyśniony koziołek stanie moja siedziba i nazwana zostanie Kozłówką, taka jest moja wola”.

WYBRANE MIEJSCOWOŚCI GMINY

• Kozłówka

W gminie Kamionka znajduje się miejscowość Kozłówka znana w całej Europie ze znajdującego się tam Zespołu pałacowo – parkowego zwanego obecnie Muzeum Zamoyskich.

Najdawniejsze wiadomości związane z tą miejscowością pochodzą już z XVI wieku. W 1676 roku Kozłówka liczyła 34 mieszkańców (bez dzieci), a w 1787 r. już 3006. Wzrost liczby mieszkańców związany był z powstaniem ośrodka rozległych dóbr ziemskich.

W roku 1728 Jadwiga Niemyska podsędkowa Ziem Lubelskich ofiarowała swej wnuczce Jadwidze Pepłowskiej majątek, w skład którego wchodziły pobliskie miejscowości. Historia pałacu rozpoczyna się w roku 1735, kiedy to odbył się ślub Michała Bielińskiego z Teklą Pepłowską. W posagu panny młodej znajdowały się dobra kozłowieckie obejmujące 11 wsi oraz miasto Kamionka.

Budowa pałacu zakończyła się w roku 1742. Architektem, który przygotował projekt zespołu pałacowego był Józef II Fontana, a swój wkład w jego powstanie wniósł również brat Michała Bielińskiego – Franciszek, ówczesny marszałek wielki koronny. Człowiek ten znany był ze swego zamiłowania do sztuki i aby zapewnić rozgłos Kozłówce organizował tam przedstawienia teatralne.

W 1799 roku dobra kozłowieckie zakupiła rodzina Zamoyskich. W ich rękach pałac znajdował się do 1944 roku, kiedy to po drugiej wojnie światowej utworzone zostało tam muzeum państwowe, a potem składnica muzealna.

Właścicielem, który najbardziej zasłużył się świetności pałacu był Konstanty Zamoyski. Otrzymał on Kozłówkę w roku 1970 od ojca Jana. Dla nadania większej rangi gromadził cenne dzieła sztuki z całego świata między innymi: dzieła malarstwa, porcelanę, rzeźby i okazy sztuki meblarskiej. Pomieszczania pałacu były ozdobione przez ponad 1000 obrazów.

W latach 1879 – 1907 pałac został przebudowany. W tym czasie powstała kaplica połączona z pałacem przejściem na piętrze i parterze, którą wybudował Jan Heinrich młodszy. Wzorował się on na kaplicy Ludwika XIV, która znajduje się w Wersalu we Francji. Wnętrze kaplicy wzbogacają witraże oraz organy, które umożliwiają organizowanie koncertów organowych.

W latach okupacji niemieckiej wiele osób ukrywało się w Kozłówce. W takich okolicznościach, w latach 1940 -41 na zaproszenie Jadwigi i Aleksandra Zamoyskich, przebywał w pałacu ksiądz Stefan Wyszyński, późniejszy Prymas Polski. W roku 2001 znajdujący się w pobliskiej Kamionce Zespół Szkół otrzymał imię Księdza Kardynała Stefana Wyszyńskiego.

W czasie II wojny światowej żona Aleksandra Jadwiga Zamoyska, w obawie przed zbliżającym się frontem, wywiozła do Warszawy najcenniejsze okazy. Wiele z tych dzieł spłonęło w czasie powstania warszawskiego w 1944 roku. Tymczasem 23 lipca 1944 r. Kozłówkę wyzwoliły oddziały 27 Wołyńskiej Dywizji Armii Krajowej, ale już po dwóch dniach zostały rozbrojone przez Armię Czerwoną.

W 1944 r. zespół pałacowy przeszedł na własność państwa i zostało w nim urządzone, pierwsze na ziemiach wyzwolonych, muzeum. Muzeum w latach 1955 -1977 stało się składnicą muzealną. Spuściznę tego okresu stanowią zbiory prezentowane jako wystawa „socrealizmu”.

Od roku 1977 przywrócony został temu miejscu status Muzeum, które w ciągu ostatniego ćwierćwiecza zostało odrestaurowane i jest chętnie odwiedzane przez turystów z kraju i zagranicy. Ostatnio wzbogacone zostało przez otwarcie powozowni.

W skład zespołu pałacowego wchodzą część główna pałac, bliźniaczo podobne budynki kaplica i teatralnia, oficyna kuchenna, dwie kordegardy na planie kwadratu oraz stajnia i powozownia. Całość zamyka brama wjazdowa. Wschodnią część posiadłości znajduje zespół parkowy, w którym znajdują się pięknie kwitnące rabaty, urokliwe alejki spacerowe, fontanna i pomnik żołnierzy francuskich kampanii napoleońskiej z 1812 roku. W głębi parku znajduje się plac zabaw. Przygotowany jest on z myślą o dzieciach, gdzie mogą wypocząć i rozwijać swoją sprawność fizyczną.

W 1994 roku w 50 rocznicę powstania muzeum została otwarta wystawa pt; „Zamoyscy – dzieje rodu”. W uroczystości uczestniczył hrabia Adam Zamoyski – wnuk stryjecznego brata Konstantego Zamojskiego – Adama. Przybył on z Kanady, gdzie mieszkał na stałe. Wystawa była okazją do wspominania dawnych dziejów i zapoznania się z historią rodu Zamoyskich.

Muzeum Zamoyskich jako placówka kulturalna wielokrotnie była wyróżniana nagrodami i różnymi certyfikatami. Do najważniejszych można zaliczyć:

– Medal Europa Nostra 1997(za znakomite odnowienie unikatowego zespołu pałacowo-parkowego oraz zachowanie starej kolekcji malarstwa i mebli rodziny Zamoyskich przyznany przez Międzynarodową Komisję Ekspertów za rok 1997),

– Złoty Medal ” na najlepsze prace z zakresu ochrony zabtykowych założeń ogrodowych w 1999 roku” (za utrzymanie i pielęgnację założenia pałacowo-parkowego w Kozłówce, przyznany przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego),

– Certyfikat Zatwierdzenia ISO 9001:2000 (przyznany w 2001),

– Honorowy tytuł “Ambasador Województwa Lubelskiego2000” (za promocję i budowanie korzystnego wizerunku regionu lubelskiego, przyznany przez Przewodniczącego Kapituły Tytułu – Marszałka Województwa Lubelskiego),

– Certyfikat “Perła w Koronie Województwa Lubelskiego”

Na południe od Kozłówki znajduje się kompleks leśny o przewadze boru sosnowego i dębowego, zwany Lasami Kozłowieckimi. W ich południowej części znajduje się rezerwat „Kozie Góry”, utworzony w 1958 roku w celu zachowania fragmentu lasu pochodzenia naturalnego z udziałem dębu szypułkowego, który występuje tu w pobliżu swego zasięgu geograficznego. Rosną tu dęby w wieku 250 lat i sięgające wysokością 30 m. Miejsce to jest ostoją roślin i zwierząt. Wśród ptaków występują tu rzadkie gatunki takie jak: dzięcioł czarny, słowik szary czy kowalik.

• Syry

Nazwa wsi pochodzi od klinowatych pól w kształcie serów, wytyczonych jeszcze w czasach cesarskich. W czasie I wojny światowej Syry zostały całkowicie spalone. Ten sam los spotkał wieś w czasie II wojny, a o walkach w tej okolicy mówi napis na pomniku: ,,Cześć bohaterskim żołnierzom Armii Ludowej pod dowództwem ppłka. ,,Mietka” (Mieczysława Moczara) i partyzantom radzieckim z oddziału Czepigi, którzy w okolicznych lasach dn. 12.5.1944 r. stoczyli zwycięski bój z oddziałami SS ,,Wiking” w walce o naszą i waszą wolność. W 25 rocznicę bitwy – społeczeństwo powiatu lubartowskiego 1969 r.

Napis na pomniku mówi o bitwie stoczonej pomiędzy zgrupowaniem Armi Ludowej a Niemcami, w dniach 12-14 maja 1944 roku w okolicach wsi Dąbrówka, Syry i Amelin.

Po wojnie wieś odbudowała się, otrzymała światło, punkt biblioteczny, Klub Książki i Prasy ,,Ruch” oraz sklep spożywczo – przemysłowy.

W 1981 r. dzięki ogromnemu zaangażowaniu wiejskiej społeczności i ówczesnego proboszcza ks. Tadeusza Berezy, w centrum miejscowości została wybudowana kaplica pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy, należąca do parafii w Kamionce. Budowa została rozpoczęta pomimo sprzeciwu władz.

W 1996 r. mieszkańcy miejscowości otrzymali do użytku nowy budynek remizo – świetlicy.

• Samoklęski

Nazwa Samoklęski występuje w starych dokumentach XV- wiecznych (pierwsza wzmianka 1417 r. – Sowoclanski), a także u Długosza w księdze „Liber Beneficiorum”. Wieś ta była dziedziczona kolejno przez: Ożarowskich (w pierwszych latach istnienia obowiązywała nazwa Sowoklęski), Tęczyńskich, Lubomirskich, Sieniawskich, a w wieku XVIII Czartoryskich. Od 1800 r. pułkownik Ciesielski, wychowawca młodych Czartoryskich, który otrzymał ten majątek w dożywocie rozpoczął budowę nowego dworu. Natomiast Izabela Czartoryska założyła w Samoklęskach park w stylu angielskim z wieloma egzotycznymi drzewami, oranżerią i roślinami krajów południowych. Był to wtedy najpiękniejszy park na Lubelszczyźnie.

W roku 1824 roku Samoklęski kupił generał Jan Weyssenhoff. Za udział w powstaniu listopadowym został zesłany w głąb Rosji. Po powrocie w 1833 r. mieszkał w Samoklęskach, aż do śmierci. Pochowany obok żony w Kaplicy Grobowej w Kamionce wzniesionej obok Kościoła.

Samoklęski, pałac Weyssenhoffów, wzniesiony ok. 1800 r. w stylu klasycystycznym, wg projektu znanego architekta Christiana Piotra Aignera. Przebudowany w 1883 r.

W 1881 roku posiadłość otrzymał powieściopisarz Józef Weyssenhoff, który ją rozbudował nadał jej charakter pałacowy. Z powodu rozrzutności (m. in. gra w karty) stracił majątek na rzecz ordynata Maurycego Zamoyskiego. Ostatnimi właścicielami Samoklęsk byli Róża i Wacław Kuszlowie, którzy prowadzili tu do 1939 r. dobrze properujące gospodarstwo.

Obfitość wód i mokradeł sprzyjała bogatej roślinności, a w lasach i na bagnach trudnych do przebycia żyły zwierzęta i ptactwo wodne. Poszczególne obszary leśne miały swoje nazwy, jak: Kryjamy, Wielki Las, Borek, Wykietek, Góry, Niziny, Bratnik, Zalesie, które przetrwały do dnia dzisiejszego. Józef Weyssenhoff urządzał w nich polowania na dziki, sarny i lisy, a piękne widoki przyrody wykorzystał w powieści „Soból i panna”.

Wg relacji ludności, w 1944 r. żołnierze Armii Czerwonej, którzy weszli na te tereny po Armii Krajowej dokonali dewastacji pałacu, jego księgozbiorów oraz częściowo zabytkowego drzewostanu pięknego parku.

Po wojnie posiadłość została rozparcelowana. Z 560 ha gruntów – 245 ha przeznaczono na utworzenie Państwowego Gospodarstwa Rybackiego (istnieje do dziś jako Gospodarstwo Rybackie). Z pozostałych ziem utworzono nowe gospodarstwa rolne lub powiększono już istniejące. W 1969 r. park i pałac zostały przekazane zakładowi opieki społecznej.

W 1971 r. część terenu dawnego parku została przeznaczona na plac szkoły podstawowej, która została wówczas tutaj wzniesiona. Do 1954 roku Samoklęski były siedzibą gminy.

• Starościn

Pierwsze wzmianki pisane o tej miejscowości pochodzą z roku 1459 (nazwa Starosczyn). Wzmianka ta mówi o przejęciu w spadku własności szlacheckiej Starościn przez Rafała i Sięgniewa z Ożarowa. Ożarowscy herbu Rawa byli potwierdzonymi w źródłach właścicielami do końca XV w.

W czasie powstania styczniowego 1863 roku właścicielami Starościna byli Cieszkowscy. Dziedziczka Emilia Cieszkowska zasługuje na szczególną uwagę. Znana z pracy społecznej, założyła z własnych funduszy szkółkę elementarną na wsi. Starościn od początku powstania był ważnym punktem łączności powstańczej. Tutaj znajdował się skład mundurów dla powstańców, a Cieszkowska dzięki swoim kontaktom z Galicją przywoziła broń, amunicję i mundury. Z własnych pieniędzy wyposażyła oddział powstańczy w Starościnie. Założyła również szpital, do którego zwoziła rannych powstańców. Jako kurierka wielokrotnie zatrzymywana, a swoje ocalenie zawdzięczała swojej odwadze i przytomności umysłu. W lutym 1864 roku zatrzymana w Rozwadowie przez Austriaków, ale udało jej się uciec i przedostać za granicę.

W niepodległej już Polsce, na przełomie 1926/1927 r. w Starościnie została założona parafia. Równocześnie z parafią ówczesny proboszcz ks. Józef Baranowski powołał Ochotniczą Straż Pożarną, która działa do dziś dnia.

Okres okupacji nie oszczędził mieszkańców wsi. Dnia 4 czerwca 1943 r. żandarmeria niemiecka z Lublina przyjechała do małego przysiółka o nazwie Kruk, leżącego w południowo – zachodniej części Starościna, na skraju lasu. Z domostw zostali wyciągnięci mężczyźni powyżej 14 roku życia i dokonano egzekucji.

9 mieszkańców, a wioskę spalono. Z miejsca egzekucji udało się zbiec jednemu mężczyźnie. Istnieją dwie wersje tych wydarzeń. Jedna bardziej oficjalna mówi o prowokacji Niemców, którzy rzekomo przebrali się za partyzantów i zostali gościnnie przyjęci przez mieszkańców Kruka. Za co później dokonano egzekucji i spalenia osady.

Drugą wersję, jako prawdziwa powtarzają mieszkańcy Starościna. Wg niej mieszkająca w osadzie panna z dzieckiem, skłócona z sąsiadami doniosła Niemcom o pomocy, jakiej udzielają mieszkańcy Kruka partyzantom. Dzień po egzekucji dokonanej przez Niemców, partyzanci mieli dokonać egzekucji na tejże kobiecie. Zbiorowa mogiła rozstrzelanych znajduje się na cmentarzu w Starościnie. Na miejscu egzekucji mieszkańcy postawili najpierw Krzyż a następnie w 1992 r. Pamiątkowy obelisk z tablicą poświecony pomordowanym.

Starościn jest wsią położoną około 8 kilometrów na południe od Kamionki. Znajduje się tam Szkoła Podstawowa, ośrodek zdrowia i dwie piekarnie zaopatrujące mieszkańców województwa w świeże pieczywo. Mieszkańcy tej miejscowości zajmują się głównie rolnictwem.

Starościn, Kościół parafialny pw. Matki Boskiej Anielskiej.

• Rudka Gołębska

Pierwsze wzmianki pisane pochodzą z roku 1425, kiedy to miejscowość nazywała się Ruda. Kolejne informacje pochodzą z roku 1482 i mówią o tym, że dobra te dziedziczą Piotr i Jan Pruszyńscy z Rudna. Rudka Gołębska leży około 2 kilometry na zachód od Kamionki.

• Siedliska

Informacja z roku 1466 podaje nieco inną nazwę miejscowości Szyedliska, należały wówczas do klucza dóbr Kamionki Anny Oleśnickiej. Siedliska leżą około trzy kilometry na wschód od Kamionki.

Wydawnictwo: „Lubartów i Ziemia Lubartowska” z 1972 roku, opisuje twórczość artystyczną mieszkanki Siedlisk pani Izabeli Prażmo. Jej prace w zakresie haftu już w szkole podstawowej były wyróżniane przez nauczycieli. Z czasem zaczęła wykonywać prace na zamówienie. Wśród nich znajdowały się sztandary, proporce i znaczki okolicznościowe.

Mieszkańcy wsi zajmują się głównie rolnictwem, w tym kilku gospodarzy prowadzi duże gospodarstwa sadownicze.

• Dąbrówka

W 1375 roku Dąbrówka była własnością szlachecką a jej właścicielem był w tym czasie Pietrasz z Dąbrówki. Miejscowość nosiła wtedy nazwę Dambrówka. Później należała do Tęczyńskich i Oleśnickich. W 1450 r. król Kazimierz Jagiellończyk przeniósł ją z prawa polskiego na średzkie.

Obecnie jej wiejski charakter i czyste środowisko sprawiają, że zamieszały w tej okolicy rodziny pochodzące z terenów miejskich, a nawet z zagranicy. Działają tu również osoby zrzeszone w „Stowarzyszeniu Dla Ziemi” i propagujące idee ekologiczne oraz kultywowanie tradycji regionalnych. Niektórzy mieszkańcy zajmują się wykonywaniem bębnów.

MIEJSCA PAMIĘCI NA TERENIE GMINY

Tablica poświecona pomordowanym przez Niemców patriotom z Kamionki. Uroczystość odsłonięcia miała miejsce 8 listopada 1992 roku.

Tekst umieszczony na tablicy: Pamięci mieszkańców Kamionki rozstrzelanych przez hitlerowców 6 stycznia 1940 r. za patriotyczny zryw 11 listopada 1939 r., Błażejczyk Alfred lat 28, Bogdan Jan, Cyfrowicz Wincenty lat 48, Gebal Klemens lat 23,Ks. Gintowt-Dziewałtowski Piotr lat 47, Ks. Hunicz Antoni, Klamut Franciszek, Krupa Edward lat 28, Laskoń Marian lat 45, Mazurkiewicz Franciszek, Pietrzela Ignacy lat 20, Smolak Bronisław lat 23, Szatkowski Michał lat 34, Wesołowski Józef lat 29, Zawadzki Józef lat 72.

Tablica granitowa z nazwiskami 15 mieszkańców Kamionki, którzy zostali aresztowani 11 i 15 XI 1939 r. i rozstrzelani przez gestapo 6 I 1940 r. Tablica jest przytwierdzona do kamienia umieszczonego na cokole obok Dębu Pamięci Narodowej w parku w Kamionce. Ufundowana z datków społeczeństwa i przez władze gminy.

Pamiątkowy obelisk poświęcony pomordowanym przez Niemców, dn. 04. 06. 1943 r. mieszkańcom przysiółka o nazwie Kruk, leżącego na południowym zachodzie wsi Starościn na skraju lasu. Tablica na obelisku zawiera nazwiska 9 pomordowanych: Białek Antoni 39 lat, Wójcik Stefan 23 lata, Sugier Józef 44 lata, Woliński Stefan 22 lata, Woliński Józef 15 lat, Reszka Ignacy 21 lat, Woch Stanisław 24 lata, Sałyga Józef 14 lat, Paprota Feliks 74 lata. Obelisk ufundowany w 1992 r., przez mieszkańców Starościna znajduje się na skraju lasu nieopodal miejsca egzekucji.

OSOBY ZNANE, ZWIĄZANE Z TERENEM GMINY KAMIONKA

Józef Piłsudski (1867-1935) polski działacz niepodległościowy, dowódca wojskowy, polityk, naczelnik państwa Polskiego i naczelny wódz Armii Polskiej, pierwszy marszałek Polski; dwukrotny premier Polski.

Postać tego wybitnego Polaka pojawia się także na terenie naszej gminy. W czasie I wojny światowej Piłsudski przebywał w sierpniu 1915 r. na Ziemi Lubartowskiej. Obecność żołnierzy Legionów Polskich była związana z kolejnym etapem walk mających na celu wypędzenie Rosjan z tej części Królestwa Polskiego.

W dniu 5 sierpnia w Ożarowie (miejscowość obecnie nie istnieje, znajduje się w granicach wsi Samoklęski) pod Samoklęskami wydał słynny rozkaz do legionistów w pierwszą rocznicę wymarszu pierwszej ,,kompanii kadrowej” z Krakowa. Czytamy w nim min.: ,,… Żołnierze! Dziś po roku wojny i pracy smutno mi, ze powinszować wam wielkich triumfów nie mogę, lecz dumny jestem, że dzisiaj z większym spokojem niż rok temu mogę do was jak ongi zawołać: Chłopcy! Naprzód! Na śmierć lub życie, na zwycięstwo czy na klęski – idźcie czynem wojennym budzić Polskę do zmartwychwstania!”. Rozkaz ten upowszechniony był później w formie druku ulotnego.

Walki w okolicach Kamionki, określone jako tzw. bój pod Kamionką charakteryzowały się bardzo dużą rozległością. Rozgrywały się bowiem na terenie wielu okolicznych wiosek (Kozłówka, Samoklęski, Rudka Gołębska, Rudno, Ciemno, Kierzkówka i in.), a zakończyły się 6 sierpnia 1915 r. wyparciem Rosjan z Kamionki. Kamionka stała się wówczas, na krótko miejscem koncentracji wszystkich podległych Piłsudskiemu jednostek, a sam komendant wraz ze sztabem kwaterował na plebanii. Mieszkańcy zgotowali legionistom owacyjne powitanie, a wielu z nich czynnie zaangażowało się do walki o niepodległość, zasilając poszczególne pułki Legionów.

Józef Weyssenhoff (1860-1932) – baron, powieściopisarz, poeta, krytyk literacki, wydawca. Studiował prawo na Uniwersytecie w Dorpacie. W 1881 roku odziedziczył dobra w Samoklęskach, w których gospodarował. Bogactwo przyrody pozwalało mu oddawać się swej przyjemności – urządzaniu polowań na dziki, sarny i lisy. Piękne widoki okolic Samoklęsk wykorzystał do opisów przyrody i życia łowieckiego w powieści „Soból i panna” (1911). Dzięki temu został uznany za świetnego stylistę i mistrza opisów takiej tematyki. Z powodu swej rozrzutności stracił rodowy majątek Samoklęski, na rzecz ordynata Maurycego Zamoyskiego. Zmarł w Warszawie.

Leon Wyczółkowski Kopanie buraków – 1893r.

Leon Wyczółkowski (1852-1936) – polski malarz, grafik i rysownik, jeden z czołowych przedstawicieli okresu Młodej Polski w nurcie malarstwa realistycznego. Uczęszczał przez kilka lat do Szkoły Powszechnej w Kamionce. Okres dzieciństwa spędzony na łonie przyrody w naszym regionie miał wpływ na kształtowanie się i rozwój jego twórczości. Zapamiętane widoki przelał na płótno w obrazach z cyklu ,,Kopanie buraków”.

Ksiądz Prymas Stefan Wyszyński (1901 – 1981)

Ksiądz Prymas Stefan Wyszyński – w czasie II wojny światowej, od 1 sierpnia 1940 r. do początku września 1941, ksiądz Stefan Wyszyński ukrywał się przed Niemcami w majątku kozłowieckim. Przebywał tu na zaproszenie Aleksandra i Jadwigi Zamoyskich jako kapelan sióstr franciszkanek z Zakładu dla Ociemniałych w Laskach, które wraz z grupą podopiecznych także znalazły tutaj schronienie. Wykłady księdza Wyszyńskiego dla sióstr oraz dyskusje, w których brali udział także inni ukrywający się u Zamoyskich goście, nazywane były “Akademią Kozłowiecką”. Spełniając także posługę duszpasterską, ksiądz S. Wyszyński odprawiał Msze św. i nabożeństwa w Kozłówce oraz w innych pobliskich miejscowościach. Był również zaangażowany w tajne nauczanie.

Na łączniku między pałacem, a kaplicą pałacową Muzeum Zamoyskich w Kozłówce umieszczono popiersie i tablicę upamiętniającą postać Księdza Prymasa Stefana Wyszyńskiego i jego pobyt w Kozłówce. Uroczyste odsłonięcie nastąpiło 9 czerwca 2000 roku.

Józef Niećko (1891-1953) – znany autor i działacz ruchu ludowego w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Urodził się w Kozłówce w rodzinie chłopskiej. Był samoukiem, autorem utworów literackich, a przede wszystkim licznych publikacji i poradników dla aktywistów organizacji wiejskich oraz autorem wielu opowiadań. Ogłosił blisko 800 korespondencji, artykułów, polemik i opowiadań drukowanych między innymi w takich czasopismach jak: „Zorza”, „Lud Polski”, „Drużyna”, „Nasza Drużyna”, „Siew”, „Wici”, „Gromada-Gazeta Ludowa”, „Młoda Myśl Ludowa”, „Chłopski Świat”, „Chłopi i Państwo”. Józef Niećko należał do pokolenia pisarzy-społeczników, którzy często wywodząc się z nędzy wiejskiej stanowili przysłowiową „sól polskiej ziemi”.

Leon Karol Monnë (1910 – 1990) – doktor medycyny, podpułkownik rezerwy. Jego przodkowie pochodzili z Francji. Protoplastą rodu Monnë w Polsce był żołnierz Wielkiej Armii Napoleona, który pozostał w Polsce podczas odwrotu Napoleona spod Moskwy w 1812 – 1813 r. Dziadek Leona Karola był synem owego żołnierza. Leon Monnë wykształcenie lekarza wojskowego zdobył w okresie międzywojennym, był specjalistą chirurgiem, a jednocześnie podporucznikiem. Gdy wybuchła II wojna światowa walczył pod Mławą (1 – 4 IX 1939 r.), brał udział w obronie Warszawy, był lekarzem w powstaniu warszawskim 1944 r. Po upadku powstania przedostał się do Krakowa i tam pracował jako lekarz. Powołany do wojska i jako chirurg wojskowy brał udział w operacji ,,Wisła”. Po zdemobilizowaniu z wojska w 1952 r. mógł zrealizować swoje marzenia pracy na wsi. Wówczas to podjął pracę w Kamionce, gdzie zorganizował pierwszy w osadzie Ośrodek Zdrowia. Pracował w nim do końca życia jako kierownik Gminnego Ośrodka Zdrowia. Mieszkał w sąsiednich Samoklęskach. Swojej pracy poświęcił się całkowicie, miał ogromny wpływ na podniesienie poziomu oświaty zdrowotnej w gminie. Poza pracą zawodową działał społecznie w Polskim Czerwonym Krzyżu, Towarzystwie Wiedzy Powszechnej, Klubie Oficerów Rezerwy. Był wielokrotnie nagradzany różnymi odznaczeniami państwowymi, ale ważniejsza była wdzięczność dwóch pokoleń mieszkańców gminy, z których znaczną część znał od urodzenia i którzy mówili o Nim ,,Nasz doktor”. Dwa lata po śmierci doktora w 1992 r. odbyła się uroczystość nadania imienia dr Leona Monnë Gminnemu Ośrodkowi Zdrowia w Kamionce.

Ks. Michał Słowikowski (1898 – 1991) – święcenia kapłańskie otrzymał w 1924 r. Przez większość życia był związany z Lublinem gdzie m.in. był dyrektorem Gimnazjum i Liceum Biskupiego. Na początku okupacji hitlerowskiej został aresztowany i uwięziony na Zamku Lubelskim, skąd udało mu się wydostać. Od kwietnia 1940 do lata 1945 r. był proboszczem w Kamionce. W tym czasie stał się współorganizatorem i nauczycielem tajnego nauczania. Pod jego kierunkiem w 1942 r. Kamionka stała się głównym ośrodkiem tajnego nauczania w powiecie lubartowskim. W czasie proboszczowania w Kamionce wiele razy spotykał się z ks. Stefanem Wyszyńskim, ukrywającym się w majątku Zamoyskich w Kozłówce.

Franciszek Szczygieł (1917 – 1989) mieszkaniec Bratnika, rzeźbiarz ludowy, z zawodu rolnik. Rzeźbił z zamiłowania od najmłodszych lat. Natchnienie czerpał z tradycji religijnej i życia wiejskiego – świadczą o tym m.in. rzeźby:,,Chrystus frasobliwy”, ,,Chrystus Biczowany”, ,,Międlenie lnu”, ,,Prząśniczka”, ,,Orka wołami”. Jako surowca używał drewna lipowego i olchowego, kamienia i gliny. Jego rzeźby znajdują się w zbiorach Muzeum Lubelskiego w Lublinie i Muzeum Regionalnego w Lubartowie. Mimo, iż nie był członkiem Lubartowskiego Towarzystwa Regionalnego wielokrotnie był przez jego zarząd doceniamy i honorowany dyplomami i nagrodami.

Izabela Prażmo – mieszkanka Siedlisk, zajmowała się twórczość artystyczną Jej prace w zakresie haftu już w szkole podstawowej były wyróżniane przez nauczycieli. Z czasem zaczęła wykonywać prace na zamówienie. Wśród nich znajdowały się sztandary, proporce i znaczki okolicznościowe. Jej prace wielokrotnie były wystawiane na wystawach w Muzeum Regionalnym w Lubartowie (1996 r.).

Janusz Cyfrowicz – ur. W 1929 r. w Kamionce, w której mieszka nadal. Porucznik w korpusie oficerów Służby Zdrowia. Instruktor fotografii z uprawnieniami 1 – szej kategorii, wyróżniony medalem 150 – lecia fotografii. Autor wielu wystaw fotograficznych eksponowanych m.in. w salach Muzeum Regionalnego w Lubartowie (ostatnia wystawa w Muzeum otwarta 16. 02. 2010 r., poświecona 35 – leciu Klubu Fotograficznego ,,Zdrowie” oraz 80 – tych urodzin autora wystawy). Zasłużony działacz kultury, zasłużony dla miasta Lubartowa (najnowsza wystawa otwarta 25. 02. 2010 r. w Sali Rycerskiej Starostwa Powiatowego ,,Żołnierz i lekarz … – pro Memoria: dr p.płka – Leona Monnë” . Przygotowywał i przygotowuje nadal oprawę w postaci wystaw fotograficznych wielu uroczystości odbywających się na terenie gminy, a także powiatu. Wykonuje dokumentację fotograficzną niemal wszystkich ważniejszych uroczystości gminy i powiatu. Znany społecznik i aktywny członek Lubartowskiego Towarzystwa Regionalnego, dla którego bezinteresownie przekazuje potrzebne fotografie. Tematyka jego prac jest bardzo różnorodna, ale najważniejsze to ekologia i ochrona środowiska. Ze względu na podejmowanie ,,drażliwych” tematów, dotyczących zanieczyszczeń okolicznych terenów nazywany ,,ekologicznym sumieniem regionu”.

Bibliografia

Literatura:

1. Brożek K., Życie i praca dr med. ppłk. rez. Leona Karola Monne, [w:] Lubartów i Ziemia Lubartowska, red. W. Śladkowski, B. Gąsior, Lubartów 1993, s. 439 – 441.

2. Chabiński M., Gospodarka Kamionki w okresie 40 -lecia PRL, [w:] Lubartów i Ziemia Lubartowska, red. W. Śladkowski, B. Gąsior, Lubartów 1990, s.111 – 119.

3. Cieszko M., Dzieje Kamionki 1815 – 1869 roku, praca dyplomowa, Lublin 2010.

4. Cieszko M., Miejscowości Gminy Kamionka do 1914 roku, Kielce 2000.

5. Cyfrowicz J., Powiedz mamie, że idziemy na Warszawę, [w:] Lubartów i Ziemia Lubartowska, red. W. Śladkowski, B. Gąsior, Lubartów 1993, s.281 -286.

6. ,,Dziennik Wschodni” 1996, nr 224

7. Gajos B., Egzekucja w Kruku – w 60. rocznicę wydarzeń, ,,Głos Garbowa”, XI -XII 2003, s. 17

8. Gmina Kamionka, ,,Kurier Lubelski” 2006, nr 197, s. XI, (dodatek Gminy Lubelszczyzny)

9. Hirsz Z. J., Lata wojny i okupacji (1939-1944), [w:] Lubartów z dziejów miasta i regionu, Lublin 1972, s. 117 – 139.

10. Jędrusik Stanisław, Sylwetki twórców. Izabela Prażmo. Franciszek Szczygieł, [w:] Lubartów i Ziemia Lubartowska, Lublin 1972, s. 139 – 141.

11. Kalendarz Lubelski 1983, s. 25 -26

12. Kuraś S., Słownik historyczno-geograficzny województwa lubelskiego w średniowieczu, Dzieje Lubelszczyzny, t. III, Warszawa 1983.

13. Ligęza Z. O strojach ludowych regionu lubartowskiego (cz. druga), [w:] Lubartów i Ziemia Lubartowska, Lublin 1958, s. 18 – 19.

14. Lulek J., Dole i niedole sędziwego miasteczka, [w:] Lubartów i Ziemia Lubartowska, Lublin 1958, s.22 – 26

15. Lulek J.., Lubartów i okolice, Lublin 1985.

16. Lulek J., Materiały do historii szkolnictwa w powiecie lubartowskim (1831 – 1863), [w:] Lubartów i Ziemia Lubartowska, red. J. Lulek i in., B. Gąsior, Lublin 1964, s. 125.

17. Lulek Z., Związki Leona Wyczółkowskiego z regionem Lubartowskim, [w:] Lubartów i Ziemia Lubartowska, red. W. Śladkowski, B. Gąsior, Lubartów 1983, s.221 – 223.

18. Kosior S., Ofiary hitleryzmu w powiecie lubartowskim, [w:] Lubartów i Ziemia Lubartowska, Lublin 1961, s. 7 – 10.

19. Kozioł M., Kronika ważniejszych wydarzeń, [w:] Lubartów i Ziemia Lubartowska, red. W. Śladkowski, B. Gąsior, Lubartów 1993, s.427 – 430.

20. Kozioł M., Ksiądz infułat Michał Słowikowski, [w:] Lubartów i Ziemia Lubartowska, red. W. Śladkowski, B. Gąsior, Lubartów 1993, s.437 – 438.

21. Kozioł M., Wydarzenia kulturalne, [w:] Lubartów i Ziemia Lubartowska, red. W. Śladkowski, B. Gąsior, Lubartów 1990, s.261.

22. Michalski W., Tradycje literackie Lubartowa i Ziemi Lubartowskiej, Lubartów 1994.

23. Olszewski S., Wspomnienia o poległych na terenie Kamionki w latach 1939 – 1945, [w:] Lubartów i Ziemia Lubartowska, Lublin 1961, s. 6 – 7

24. Powiat lubartowski – informator turystyczny.

25. Puliński C., Kamionka. Ludzie, fakty, wydarzenia.

26. Rećko J., Józef Piłsudski i jego żołnierze na ziemi Lubartowskiej, [w:] Lubartów i Ziemia Lubartowska, red. W. Śladkowski, B. Gąsior, Lubartów 2000, s.117 – 128.

27. Słowikowski M. , Tajne szkolnictwo w powiecie lubartowskim, [w:] Lubartów i Ziemia Lubartowska, Lublin 1972, s. 118 – 120.

28. Szczepaniak J., Historia miasta Kamionki, [w:] Lubartów i Ziemia Lubartowska, red. W. Śladkowski, B. Gąsior, Lubartów 1993, s. 147 – 166.

29. Szczepaniak J., Niezwykłe dzieje zwykłej Kamionki, „Sztandar Ludu” nr 256, z 4 XI 1985 r.

30. Szwabe A., Lubartów i okolice, Lublin 1993

31. Tokarzewski A. , Budownictwo sakralne w dekanacie Lubartów w latach 1944 – 1994, w [w:] Lubartów i Ziemia Lubartowska, Lubartów 1996, s. 93 – 107.

32. Tomczyk J. , Lubartów w powstaniu styczniowym, Lubartów z dziejów miasta i regionu, Lublin 1972, s. 281 – 288.

33. Wiśniewski S., Lubartów i okolice w 1918 roku, [w:] Lubartów i Ziemia Lubartowska, Lubartów 2000, red. W. Śladkowski, B. Gąsior , s. 129 – 165.

34. Zawadzki Z., Samoklęski. Trochę historii, refleksji i wspomnień osobistych, [w:] Lubartów i Ziemia Lubartowska, Lublin 1958, s.27 – 31.

35. Żmuda A., Dzieje Lubartowa w zarysie, [w:] Lubartów i okolice w fotografii, Lubartów 2002.

Strony internetowe

http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Wyczolkowski/Index.htm

https://pl.wikipedia.org/wiki/Leon_Wycz%C3%B3%C5%82kowski

www.zskamionka.pl

www.muzeumzamoyskich.pl

Relacje ustne: pani Justyny Krupy i pana Mieczysława Dybały z 2003.

Kock

Historia miasta

Kock – miasto w województwie lubelskim odległe ok. 130 kilometrów na południowy wschód od Warszawy i 50 kilometrów na północ od Lublina. Miasteczko jest malowniczo położone nad Tyśmienicą na pograniczu Pradoliny Wieprza i Równiny Łukowskiej.

Miasto posiada bardzo bogatą i chlubną przeszłość sięgającą swymi początkami prehistorii – okresu schyłkowego mezolitu tj. ok. 5000 lat p.n.e. Początki państwa polskiego w X i XI wieku korelują z udokumentowanymi śladami osadnictwa na terenie dzisiejszej gminy i miasta Kock Najprawdopodobniej obecne miasto, a wówczas osada, należało do klucza dóbr Sieciecha. Następnie XII wieku przeszło we władanie biskupów płockich i w 1233 roku przyłączone zostało do istniejącej kasztelani łukowskiej. Bolesław Wstydliwy pięć lat później uwalnia Kock spod jurysdykcji “Castelani nostri de Lucow”, powodując intensywny rozwój Kocka.

Jakub z Korzkwi Syrokomla, biskup płocki wyjednuje w 1417 roku zgodę Władysława Jagiełły, aby dziedziczną wieś Kock lokować na prawach miejskich. W przywileju lokacyjnym król ustanowił dwa jarmarki: na Boże Ciało i Wniebowzięcie NMP oraz targi tygodniowe w soboty.

Na początku XVI wieku miasto przechodzi w ręce Mikołaja Firleja wojewody sandomierskiego, hetmana wielkiego koronnego. Następcą Mikołaja zostaje jego syn Jan piastujący takie godności jak; wojewoda lubelski, marszałek wielki, wojewoda i starosta krakowski. Firlejowie byli kalwinami i w Kocku założyli gimnazjum kalwińskie, drukarnię i wytwarzającą papier – papiernię. W okresie panowania rodziny Firlejów w Kocku powstał zamek. Kres świetności Kocka w okresie Firlejów kładzie najazd oddziałów kozackich Bohdana Chmielnickiego i zniszczenie miasta w 1648 roku.

Jednym z najsłynniejszych ludzi urodzonych w Kocku był Ludwik Osiński poeta, tłumacz, krytyk i teoretyk literatury, dyrektor Teatru Narodowego, profesor literatury na Uniwersytecie Warszawskim.

Rys. Rynek w Kocku z widokiem na ratusz i kościół wg. akwareli Vogla z roku 1796

Przełomowe znaczenie dla rozwoju miasta miała najwybitniejsza jego obywatelka Anna Paulina z Sapiehów Jabłonowska. W okresie swych rządów wybudowała klasycystyczny kościół, ratusz, p łac. Wytyczyła na nowo rynek w miasteczku, układ ulic. W swym gospodarstwie wprowadzała pionierskie sposoby uprawy, była orędowniczką nowej organizacji i nowoczesnych sposobów gospodarowania zapisanych i opublikowanych w monumentalnym dziele” Ustawy powszechne dla dóbr moich rządców”. Znana była z wielkiego patriotyzmu, wspierała materialnie barskich konfederatów. Po jej śmierci miasto miało kilku właścicieli.

Rys. Panorama Kocka od strony wschodniej wg. akwareli Vogla z 1796 roku

Z Kockiem związana jest tez postać Berka Joselewicza polskiego Żyda-patrioty. Zanim zginął w Kocku(1809), miał za sobą służbę w Legionach Dąbrowskiego i zwycięską ofensywę w Armii Księstwa Warszawskiego. Ludność żydowska znalazła w Kocku przyjazne warunki rozwoju monopolizując handel i rzemiosło w swoich rękach. Do 1942 roku trwała pokojowa koegzystencja Polaków i Żydów, którzy liczebnie stanowili po 50% miejscowego społeczeństwa. Niemcy zlikwidowali żydowskie getto wywożąc jego mieszkańców do obozów zagłady. Po wspólnej historii posko-żydowskiej pozostało bardzo mało pamiątek; dom znanego z mądrości kockiego cadyka Mendla Morgensterna i cmentarz żydowski.

Rys. Widok na pałac i miasto od stron południowej wg. akwareli Vogla z 1796 roku

Kock w okresie zaborów rozwijał się powoli, ale systematycznie rosła liczba mieszkańców, przybywało drobnych rzemieślniczych zakładów, powstawały niewielkie fabryczki np. krochmalnia.

Rys. Przywilej Króla Władysława IV dla Kocka (1635 rok)

Mieszkańcy miasta i okolic usposobieni patriotycznie czynnie wspierali narodowe powstania. Miasteczko było widownią krwawych walk w powstaniu listopadowym, jak i styczniowym. 79 powstańców z 1863 roku spoczywa na cmentarzu parafialnym. W odwet za czynny udział mieszkańców w walkach Kock traci prawa miejskie w 1870 roku, a odzyskuje je dekretem Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego z 1919 roku.

Rys. Berek Joselewicz portret Juliusza Kossaka

Zanim na dobre zawitała do naszego miasta wolność, Kock stał się miastem frontowym w wojnie polsko-bolszewickiej. Znad Wieprza wyszło decydujące uderzenia, które doprowadziło do klęski wojska sowieckie w wielkiej bitwie o Warszawę zwanej “Cudem nad Wisłą” II wojna światowa zapewniła naszemu miastu poczesne miejsce w podręcznikach historii dzięki bitwie stoczonej przez SGO Polesie dowodzoną przez gen Franciszka Kleeberga. Pod Kockiem zabrzmiał ostatni akord wojny obronnej 1939 roku. Miasto zostało poważnie zniszczone. Podczas okupacji na szeroką skalę działała w miasteczku i okolicy AK i WiN.

WAŻNIEJSZE DATY

około 5000 p. n. e.

Według najnowszych badań archeologicznych z okresu schyłkowego mezolitu pochodzą ślady osadnicze z Kolonii Kock. Mezolit – środkowa epoka kamienia, charakteryzująca się wykorzystaniem przez człowieka zasobów środowiska naturalnego, w ramach gospodarki przyswajającej (myślistwo, łowiectwo, zbieractwo, rybołówstwo).

około 1600-l000 p.n.e.

Siady osadnictwa z tego okresu (epoka brązu) pochodzą z Górki Kockiej i Kocka (2 stanowiska archeologiczne). Osady znajdowały się w Ruskiej Wsi, Kolonii Kock, Woli Skromowskiej. Gospodarka zróżnicowana z przewagą uprawy ziemi lub hodowli, zróżnicowany obrządek pogrzebowy – szkieletowy lub ciałopalny, groby płaskie i kurhanowe. Używano głównie broni i narzędzi krzemiennych. Niektórzy badacze zespół kultur trzciniecko – komarowsko – sośnickich wiążą z Prasłowianami.

I – V wiek n. e.

W Kolonii Kock znajduje się osada. Ludność zajmuje się uprawą ziemi, hodowlą, rybołówstwem, myślistwem. Ciałopalny obrządek pogrzebowy. Dobrze rozwinięta metalurgia brązu. Cechy charakterystyczne dla kultury pomorskiej.

X wiek

Ślad osadniczy w Kocku, Kolonii Białobrzegi i Woli Skromowskiej. W Białobrzegach istniała osada datowana na XI -XII wiek, ślady osadnictwa w tym okresie potwierdzono w następujących miejscowościach: Kock (2 stanowiska), Kolonia Górka, Kolonia Kock (2 stanowiska), Wola Skromowska – odkryto skarb monet (XI – XII wiek) oraz potwierdzono (7 stanowisk archeologicznych z tego okresu).Kock znajduje się na terytorium powstającego państwa polskiego.

XI wiek

Kock najprawdopodobniej należy do klucza dóbr Sieciecha z centralnym ośrodkiem znajdującym się w Sieciechowie. Możnowładca Sieciech należy w Xl wieku do najbardziej wpływowych ludzi z otoczenia księcia Władysława Hermana. Po wygnaniu Sieciecha dobra jego zostały skonfiskowane i przekazane biskupstwu płockiemu. Na potwierdzenie tej hipotezy przemawia fakt wezwania kościoła w Kocku im. NMP. Wszystkie kościoły fundowane w dobrach sieciechowskich nosiły wezwanie NMP. Przemawiają za tym również najnowsze wyniki badań archeologicznych, które w X i XI wieku potwierdzają istnienie w Kocku i jego najbliższej okolicy śladów osadniczych z tego okresu.

1186-1194

Według profesorów p. Myślińskiego i p. Zakrzewskiego Kock w tym okresie stał się własnością biskupów płockich za sprawą darowizny Kazimierza Sprawiedliwego. Najnowsze wyniki badań archeologicznych wskazują na wcześniejsze osadnictwo Kocka i okolic.

1233

Do istniejącej już kasztelami łukowskiej przyłączony został Kock.

1239

Pojawia się pierwsza wzmianka o kościele w Kocku ” -item, in Pogost (sic) circa Lvblyn Kocsko cum ecclesia (…) et taber-na… ” Autentyczność tego dokumentu przez większość historyków jest kwestionowana, uważany jest za falsyfikat sporządzony na okoliczność nadania Kocka biskupom płockim. Jest wielce prawdopodobne, że nadanie to miało charakter ustny.

XIII wiek

W pierwszej połowie tego wieku Kock występuje jako centralny ośrodek składający się prawdopodobnie z Kocka i 3 wsi: Górka, Turkawce, Luszawa, dóbr biskupst\va płockiego, obok kościoła mieściła się tu karczma i targ.

1258

W dokumencie Bolesława Wstydliwego istnieje wzmianka, że książę uwolnił dobra kockie należące do biskupstwa płockiego spod jurysdykcji Castelani nostri de Lucov. Po otrzymaniu immunitetu nastąpił intensywny rozwój Kocka. Osada ta należała administracyjnie do biskupstwa krakowskiego lecz właścicielem było biskupst\vo płockie.

1346

Parafia Kock płaci świętopietrze w wysokości 5 groszy. Na tej podstawie wnioskujemy, iż szacunkowa liczba parafian wynosiła ok. 500 dusz. Dla porównania Stężyca płaciła świętopietrze w wysokości l grosza, Żelechów 3 grosze, Sieciechów 5,5 grosza.

1417

Król Władysław Jagiełło w Jedlni wystawia w środę popielcową przywilej lokacyjny dla Kocka stwierdzając, że przychylił się do prośby Jakuba biskupa płockiego, aby dziedziczną wieś Kock lokować na prawach miejskich. Przywilej czynił wolnymi wójta i mieszkańców miasta od władzy urzędników królewskich. Miasto otrzymało samorząd sądowy z prawem apelacji do biskupa płockiego i króla. Król ustanowił dwa jarmarki na Boże Ciało i Wniebowzięcie NMP oraz targi tygodniowe w soboty.

1434

Jakub z Korzkwi Syrokomla – biskup płocki wyznaczył granice posiadłości kockich. Dokonał reformy gospodarczej we wszystkich włościach biskupów płockich. Wprowadził sprawny zarząd gospodarczy klucza dóbr w Kocku. Istniał tutaj folwark biskupi, który swą egzystencję opierał na pracy pańszczyźnianej kmieci. Na rzece Czarnej pracował młyn o dwu kołach.

1443

Król Władysław Warneńczyk potwierdza w Budzie przywilej lokacyjny dla Kocka z 1427 r.

1518

Mikołaj Firlej z Dąbrowicy, wojewoda sandomierski, hetman wielki koronny, wykupuje miasto Kock wraz z okolicznymi wsiami.

1528

Powstaje kościół Św. Ducha, prawdopodobnie usytuowany na przedmieściu Kocka “Nova Civitas” (dzisiaj okolice kapliczki na ul. Berka Joselewicza). Przy kościele znajdował się szpital i przytułek dla ubogich.

1546

Wyprodukowano pierwszy papier w kockiej papierni z herbem Lewart. Papiernia produkowała papier do 1655 r. tj. “potopu szwedzkiego”, następnie służyła jako młyn. Tak jest obecnie.

ok. 1555

Jan Firlej zamienia kościół w Kocku na zbór kalwiński. Jan Firlej buduje w Kocku okazałą rezydencję.

1595

Powstaje gimnazjum kalwińskie. Funkcjonuje do roku 1648 tj. do najazdu oddziałów Chmielnickiego, które spaliły miasto.

1601-1664

W Kocku odbyło się dziesięć synodów kalwińskich i dwie konwokacje. Jedyną zachowaną budowlą z czasów firlejowskich jest zbór kalwiński (stary budynek probostwa).

1648

Miasto zostało zniszczone przez oddziały kozackie Bohdana Chmielnickiego. Zniszczeniu uległ zamek zbudowany przez Piotra Firleja, zagładzie uległa biblioteka zawierająca bogaty zbiór ksiąg i rękopisów.

1669

Właścicielem Kocka zostaje Jan Wielopolski – podkanclerzy, a następnie kanclerz wielki koronny.

1669

Mieszczanie koccy zbudowali ratusz (drewniany) istniejący do drugiej połowy XVIII wieku. Rozebrany został z rozkazu księżny Anny Jabłonowskiej.

1735

Kock stał się własnością Kazimierza Karola Sapiehy, starosty onikszteńskiego i wołpińskiego.

1750

Miasto i klucz dóbr kockich otrzymała Anna Paulina Sapieha jako posag ślubny.

1757

W Kocku urodził się Ludwik Osiński – poeta, tłumacz, krytyk i teoretyk literatury. Członek tzw. obozu klasyków, wychowanek pijarów. W 1794 roku brał udział w Powstaniu Kościuszkowskim. W okresie 1809-10 wydawał gazetę ,, Pamiętnik Warszawski”. Wiatach 1804-14 był sekretarzem Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Od roku 1814 do 1830 dyrektor Teatru Narodowego, profesor literatury na Uniwersytecie Warszawskim (zięć Wojciecha Bugusławskiego).

1768

Księżna Anna aktywnie wspiera Konfederację Barską wysyłając m. in. 60 wyekwipowanych żołnierzy, świadczy pomoc pieniężną zyskuje miano “Madame de Barez”. Organizuje zjazdy i zebrania konfederatów w Kocku i Kukizowie.

1780

Cesarz austriacki Józef II przebywał z wizytą w Kocku.

XI 1782

W Kocku przebywał z wizytą następca tronu rosyjskiego Paweł jako hrabia de Nord z małżonką. Wielokrotnie bawili w tym mieście: I. Krasicki ,A. Naruszewicz, H. Kołłątaj, S. Trembecki, Fr. Karpiński.

1789

Anna Jabłonowska wznosi kościół klasycy styczny. Stanowi on trzon dzisiejszego kościoła. Pierwotny kościół miał dwie dzwonnice i dwa identyczne domy stojące od strony wschodniej i zachodniej kościoła. Proboszczem w Kocku był ks. Jezierski.

1796

Z. Vogel fotografuje pędzlem i ołówkiem miasto Kock. Oryginały obrazów znajdują się w Muzeum Narodowym w Warszawie.

1809

Śmierć pułk. Berka Joselewicza w Kocku służącego w Armii Księstwa Warszawskiego, wcześniej walczącego w Powstaniu Kościuszkowskim, Legionach J. H. Dąbrowskiego.

1810

Kock liczy 1382 mieszkańców; dla porównania Łuków – 1297, Siedlce – 2738.

1812

Spłonął kościół św. Ducha z 1528 r.

1816

Kock jest siedzibą sztabu II brygady artylerii pieszej Wojska Polskiego jak również 3 kompanii tej artylerii. W Kocku przebywał Józef Bem (lata 20 XIX stulecia), który został skierowany na tzw. ” reformę”. W rzeczywistości była to kara za przynależność do Wolnomularstwa Narodowego i Towarzystwa Patriotycznego. Podczas pobytu w Kocku został ranny w pojedynku.

1828 – 41

Proboszczem w Kocku był ks. Wojciech hr. Ossoliński, dr teologii, prof. Uniwersytetu Warszawskiego, pierwszy rektor Akademii Duchownej Warszawskiej.

16-17 VI 1831

Pułk S. Różycki zajmuje Kock. Powstanie Listopadowe spotkało się z patriotycznym poparciem chłopów z okolic Kocka.

1834 – 59

Działa w Kocku znany z mądrości cadyk Mendel Morgenstern.

1862

Dobra kockie przeszły drogą spadku w ręce Edwarda i Emilii Fenschaw spokrewnionych z Aleksandrą d’Austett.

25 XII 1863

W godzinach popołudniowych powstańcy z oddziału gen. “Kruka” stoczyli bitwę na ulicach Kocka. Straty Polaków wynosiły 79 ludzi, wojska rosyjskie straciły ok. 70 zabitych.

1869

Posiadłości kockie kupuje A. Żółtowski pochodzący z Urbanowa woj. poznańskie.

1870

W odwet za czynny udział mieszkańców w Powstaniu Styczniowym Kock traci prawa miejskie. Ukaz carski odbierał też prawa miejskie następującym miastom: Adamów, Łysobyki, Serokomla, Stoczek.

1913

Z inicjatywy Mariana Ottona Górczyńskiego powstaje Towarzystwo Straży Ogniowej.

4 XI 1919

Dekret Naczelnika Państwa o samorządzie miejskim sankcjonuje Kock jako miasto.

16 VIII 1920

Znad rzeki Wieprz rusza ofensywa Wojsk Polskich pod dowództwem J. Pilsudskiego. WP zdobyło pod Kockiem l działo, 14 karabinów maszynowych i ok. 200 jeńców. Wydarzenia te zapoczątkowały zwycięstwo polskie nad bolszewikami w sierpniu 1920 r. Określane mianem “Bitwy Warszawskiej” lub ,, Cudu nad Wisłą “.

1921

Ludność Kocka liczyła 3738 mieszkańców, w tym ponad 50% Żydów.

V 1926

M. O. Górczyński zakłada w Kocku Stowarzyszenie Związku Strzeleckiego w celu przysposobienia wojskowego ludności. Związkowcy mieli do dyspozycji jedyną w Kocku świetlicę, aparat radiowy, bibliotekę.

1927

Powołanie Komitetu Honorowego i Obywatelskiego Budowy Szkoły Zawodowej i Powszechnej im. Pułk Berka Joselewicza. W stanie surowym budowę szkoły ukończono w

1939

Patronat honorowy objął pierwszy Marszałek Polski Józef Piłsudski. Ukazuje się pierwszy numer “Ogniska”. Jest to pismo środowiska nauczycielskiego Kock- Białobrzegi pod redakcją Danuty Sobo i Edwarda Zawistowskiego.

4 IX 1927

Wielki pożar Kocka: spłonęło 170 budynków mieszkalnych, 379 rodzin znalazło się bez dachu nad głową.

1928

W pałacu i miejscowym parku kręcono epizod do filmu ,, Przedwiośnie ” wg. Powieści St. Żeromskiego.

1935

“Wieści” – gazeta kocka ukazująca się do września 1936 r. (22 numery), następnie ukazują się “Nowe Wieści” w latach 1938-39. Wydawcą i redaktorem był F. K. Osiak – właściciel sklepu w Kocku, należał do Narodowej Demokracji, organizator bojkotu sklepów żydowskich.

1 X 1939

Oddziały SGO Polesie pod dowództwem gen Fr. Kleeberga wkraczają do Kocka.

2-5 X 1939

Bitwa pod Kockiem. Działania wojenne w Kocku i okolicach to ostatnie walki regularnego żołnierza polskiego w wojnie obronnej Polski 1939 roku. Trzon sił polskich stanowiły: 50 DP Brzoza, 60 DP Kobryń, Podlaska Brygada Kawalerii, Dywizja Kawalerii Zaza.

6 X 1939

Honorowa kapitulacja SGO Polesie. Generał Fr. Kleeberg wraz z wysokimi rangą oficerami podejmowani są przez Niemców śniadaniem w kockim pałacu.

15 X 1942

Polak z tzw. radzieckiej partyzantki operującej w naszym rejonie (dowódca Cheradyn) zastrzelił niemieckiego policjanta w Talczynie. Następnego dnia Niemcy otoczyli wieś, rozstrzelali 75 osób, 25 wywieźli na Majdanek. W Kocku zabito 150 osób narodowości Żydowskiej.

22 VII 1944

Niemcy po krótkiej walce usiekają z Kocka. Miasteczko zostaje zajęte przez batalion Filipowicza “Korda” z 27 Wołyńskiej Dywizji AK.

1 XII 1946

Wyświęcono odbudowany kościół.

1 IX 1948

Staraniem p. Marcina Stępnia i władz miejskich rozpoczęła zajęcia Niepaństwowa Publiczna Szkoła Ogólnokształcąca stopnia licealnego. Pierwszym kierownikiem, a później dyrektorem był p. Marcin Stępień.

1959

Powstanie Ludowego Zespołu Sportowego z czterema sekcjami: piłki siatkowej, tenisa stołowego, kolarstwa szosowego oraz podnoszenia ciężarów.

1969

W 30 rocznice bitwy pod Kockiem sprowadzono prochy gen. Franciszka Kleeberga i złożono je na cmentarzu wojennym.

XI 1969

Oddano do użytku nowo wybudowany Ośrodek Zdrowia.

1971

W Kocku powstaje Ludowy Klub Sportowy “Świt”. W klubie prowadzono prace z młodzieżą w następujących sekcjach: piłki nożnej, piłki siatkowej, tenisa stołowego, szachów podnoszenia ciężarów. Wieloletnim sekretarzem Klubu był nauczyciel wf miejscowego LO P. Franciszek Sabat. 19.XI klub przejął nazwę MKS “Polesie”.

1972

Kock zdobył 1 mln złotych nagrody w konkursie “Mistrz Gospodarności” za wybitne osiągnięcia gospodarcze i społeczne.

1972

Oddano do użytku Dom Handlowy.

5 XII 1972

Uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie utworzona zostaje z dniem 1I 1973 Gmina Kock. W skład jej wchodzą: Annówka, Annopol, Białobrzegi wieś i kolonie, Bożniewice, Górka, Lipniak, Poizdów wieś i kolonie, Talczyn, Wygnanka i Zakalew.

1974

Szkoła Podstawowa w Kocku otrzymuje nowy budynek.

1979

Miasto i gmina Kock otrzymały Order Krzyż Grunwaldu II Klasy za udział i pomoc społeczeństwa w bitwie pod Kockiem.

1980

Zakończono odbudowę zespołu pałacowo-parkowego.

1984

Powstaje Gminny Ośrodek Kultury. Obecnie nosi nazwę Domu Kultury im. Księżny Anny z Sapiehów Jabłonowskiej.

Rozpoczęło swą działalność Towarzystwo Przyjaciół Kocka. Przewodniczącym zostaje p. Nikodem Mitura.

11 X 2004

Uroczyste przekazanie nowego budynku Zespołu Szkół w Kocku, w którym siedzibę ma m.in. Liceum Ogólnokształcące i Technikum Rybackie.

Zabytki Kocka

Pałac Księżnej Anny Jabłonowskiej

W latach siedemdziesiątych XIII w. Szymon Bogumił Zug dokonał przebudowy pałacu w stylu klasycystycznym. Fasada została ozdobiona portykiem jońskim, zaś elewacja ogrodowa parterowym portykiem toskańskim, dźwigający taras obrzeżony balustradą. Boczne ryzality fasady i środkowa część elewacji ogrodowej otrzymały zwieńczenia w postaci attyki. Środkowy szczyt elewacji ogrodowej dekorował owalny medalion z cyfrą i mitrą książęcą. Oficyny połączono z pałacem za pomocą ćwierćkolistych galerii kolumnowych. Dziedziniec od frontu został zamknięty niskim, pełnym murem, z wyjazdem ujętym w dwa sfinksy.

W 1832 r. na zlecenie ówczesnej właścicielki Kocka baronowej Aleksandry z Meissnerów d’ Austett, Henryk Marconi dokonał przebudowy pałacu. Przebudowa ta uprościła pierwotną architekturę zugowską. Dawny wyniosły dach łamany został zamieniony na zwykły czterospadowy. Znikły też balustradowe attyki wieńczące ryzality pałacu i szczegóły zwieńczenia nad frontonem portyku. Bogumił Zug był również autorem dwóch mostów: nad wąwozem, który prowadził na dziedziniec pałacu i drugi od strony zachodniej. Jest on również projektantem budowli gospodarczych: wozowni i stajni. Wnętrza pałacu posiadały umiarkowany wystrój klasycystyczny. Obecnie pałac jest siedzibą Państwowego Domu Opieki Społecznej i Domu Kultury im. ks. Anny z Sapiehów Jabłonowskiej.

Ogrody pałacowe

Ogród pałacowy powstał na zlecenie Jabłonowskiej. Był to ogród botaniczny na europejskim poziomie. Park urządzono w okresie przebudowy pałacu w stylu wczesnego parku angielskiego. Autorem zagospodarowania terenów zieleni wokół pałacu był również Zug. W romantycznej scenerii parku nie mogło zabraknąć modnych elementów nawiązujących do starożytności: przypadkowych ruin świątyń z resztkami kolumnad, okrągłej wieżyczki z napisem „Apollo Bóg Nauk, Bóg światła dary krajowi swojemu rozdaje”. Poza galerią zachodnią Zug umieścił klatkę na ptaki. W parku – ogrodzie kockim rosło 590 gatunków krzewów i drzew, w tym rośliny północnoamerykańskie z Florydy, Karoliny i Kanady. W ogrodzie istniała też pomarańczarnia i szklarnie z kwiatami.

Kościół parafialny

Kościół zwrócony jest klasycystycznym portykiem ku rynkowi. Położenie architektoniczne charakteryzowało się tendencjami występującymi w okresie późnego Renesansu. Budowę kościoła zakończono w 1782 roku. Autorem projektu był Szymon Bogumił Zug. Po II wojnie światowej dokonano dość swobodnej rekonstrukcji. Dzwonnice po obu stronach kościoła zbudowane na planie kwadratu z okrągłymi oknami w elewacji i zwieńczone schodkowymi daszkami są autentyczne. Ponad trójkątnym szczytem kościoła, który znajduje się nad tympanonem ujętym w attyki, Zug przewidywał umieszczenie grupy rzeźbiarskiej z krzyżem. Miała to być rzeźba przedstawiająca św. Pawła i św. Piotra.

Kościołem w Kocku Zug zapoczątkował w polskiej praktyce architektonicznej typ budowli opartej na planie prostokąta i mającej portyk kolumnowy w elewacji.

Wystrój wnętrza kościoła zachowuje ten sam charakter. Sklepienie kolebkowe przecinane pilastrami. Wokół ścian nad oknami biegnie pas imitujący belkowanie. Otwory okienne podobnie jak na zewnątrz zwieńczone są archiwoltami i konsolkami. Pomiędzy oknami znajdują się nisze. W nich umieszczone zostały ołtarze boczne: Świętego Michała Archanioła, Świętej Anny, Matki Boskiej Różańcowej. W ołtarzu głównym znajduje się obraz olejny pędzla prof. Michała Borucińskiego z ASP w Warszawie, przedstawiający Wniebowzięcie Marii Panny w otoczeniu apostołów. W przyległych do ołtarza oknach znajdują się witraże z postaciami św. Wojciecha i św. Stanisława. W kościele panuje wyjątkowy nastrój dzięki ograniczeniu wystroju do architektonicznych dekoracji.

Pomnik świętej Heleny

Pomnik wzniesiony został pod koniec XVIII w. Przedstawia świętą Helenę. Jest on zwrócony ku kościołowi. Pierwotnie po obu stronach pomnika znajdowały się studnie z kołowrotami.

Rynek kocki

Księżna Anna Jabłonowska zbudowała nie tylko kościół i pałac, dokonała przebudowy właściwie całego miasteczka. Wytyczono prostokątną siatkę ulic równoleżnikowych i południkowych. Zachodnią pierzeję rynku zajął budynek ratusza, którego autorem był B. Zug. Budynek składał się z piętrowego korpusu głównego i parterowych bocznych skrzydeł zawierających dziesięć obszernych sklepów kupieckich. Na dachu środkowej nadbudowy umieszczona była wieżyczka z obeliskiem na szczycie.

Budynek rabinacki „Rabinówka”

Budynek „Rabinówki” nie jest może „perłą architektury”, ale jest chyba najczęściej zwiedzaną budowlą w Kocku. Przybywają ludzie z całego świata by zobaczyć siedzibę rabina Mendla Morgensterna – twórcy tzw. chasydyzmu kockiego. Mistrz rabin Morgenstern był wybitnym talmudystą, uprawiał studia religijno – filozoficzne i głosił „radosną służbę Bożą”. Do Kocka ściągały wówczas liczne pielgrzymki żydowskie by ujrzeć lub poradzić się słynnego z mądrości cadyka kockiego.

„Stara Plebania”

Obok kościoła znajduje się budynek, który służy do tej pory jako plebania. Jest to jedyna zachowana z „czasów firlejowskich” budowla na planie kwadratu, przykryta kopułą i czterospadowym dachem. Wnętrza zdobią stiukowe listwy o układzie sferycznym, w pendentywach ułożone w kształt serca. Kompozycja sieci sztukateryjnej oraz motywy zdobnicze mają cechy wspólne z dekoracją kościołów tzw. „typu lubelskiego”. W XVII w. mieściła się tam kaplica kalwińska.

Lubartów

Historia i współczesność

Dzieje wsi wchodzących w skład Gminy Lubartów wiążą się z historią dóbr lubartowskich. Największy rozkwit tych terenów przypada na drugą połowę XVI wieku i związany był z działalnością rodu Firlejów. W 1523 roku wsie wchodzące w skład dóbr lubartowskich tj. Łucka i Szczekarków sprzedane zostały Mikołajowi Firlejowi z Dąbrowicy herbu Lewart. Syn jego Piotr Firlej założył na gruntach tych wsi w 1543 roku miasto Lewartów. W 1744 roku książę Paweł Karol Sanguszko zmienił jego nazwę na Lubartów.

Gmina Lubartów w obecnych granicach została utworzona z dniem 1 stycznia 1973 roku z połączenia Gromad Lisów i Łucka. Na terenie gminy znajduje się wiele obiektów zabytkowych między innymi: Grodzisko zwane “Górą Tatarską” jako obiektach aerchologiczny, cmentarz osadników niemieckich w Trójni z przełomu XIX i XX wieku, cmentarz żołnierzy austriackich z 1915 roku w Nowodworze-Piaskach, dworek w Łucce z XIX/XX w., z resztkami drzewostanu, cmentarz jeńców radzieckich pomordowanych w latach 1941 – 1944 w Skrobowie.

W Skrobowie, gdzie w latach 1944 – 1945 mieścił się I Obóz Informacji Wojska Polskiego dla żołnierzy Armii Krajowej, w 1991 roku wmurowano tablice pamiątkowe. W marcu 1945 roku przebywało tam około 500 akowców (około 400 oficerów), z których część podjęła udaną próbę ucieczki. Tam też odbywają się coroczne spotkania osób, które przeżyły obóz i późniejszą zsyłkę do Rosji, oraz żołnierzy 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK, która 25 lipca 1944 roku została przez Rosjan rozbrojona.

W krajobrazie Gminy zachowały się obiekty sztuki sakralnej tj. kapliczki i figury przydrożne, będące często dziełem twórców ludowych. Najstarsze pochodzą z II połowy XIX wieku oraz z początku XX wieku i znajdują się m. in. w Rokitnie, Wólce Rokickiej, Lisowie, Nowodworze, Majdanie Kozłowieckim, Skrobowie, Wincentowie, Szczekarkowie, Annoborze, Chlewiskach i Trzcińcu. W niektórych kapliczkach znajdują się rzeźby przedstawiające figury świętych np. w Brzezinach św. Kajetana, w Majdanie Kozłowieckim św. Nepomucena, a w Łucce św. Antoniego.

Na terenie gminy popularna jest twórczość ludowa. Wyroby ze słomy, suche bukiety i palmy wielkanocne znane są nie tylko w kraju, ale i za granicą.

Obecnie władze gminy w działaniach inwestycyjnych koncentrują się głównie na rozbudowie sieci kanalizacyjnej, gazociągowej, budowie dróg i oświetlenia ulicznego, poprawie bazy oświatowej, kulturowej, sportowej itd. Znaczna część inwestycji w gminie finansowana jest z pozyskanych środków unijnych.

Więcej o historii miasta patrz: http://www.lubartow.pl/o_miescie/100016/historia_miasta/

Dziedzictwo kulturowe

Spis zabytków architektury i budownictwa województwa lubelskiego przeprowadzany był od roku 1978. Zebrane informacje zweryfikowano i zaktualizowano w latach 1990 – 1993. Uzyskany materiał został opublikowany przez Ośrodek Dokumentacji Zabytków w Warszawie w 1995 roku w publikacji “Zabytki architektury i budownictwa w Polsce”. Publikacja ta wymienia 160 obiektów objętych nadzorem konserwatorskim. W zdecydowanej większości są to domy i zagrody gospodarskie, które ze względu na rozszerzenie kryteriów polityki konserwatorskiej w latach 70-tych ubiegłego wieku znalazły się w zestawieniu.

Na terenie gminy zlokalizowane są obiekty, które ze względu na swoją wartość historyczną, wpisane zostały do rejestru i ewidencji zabytków. Przedstawione one zostały w poniższych zestawieniach.

Obiekty wpisane do ewidencji.

• Kapliczka Annobór I poł. XX w.

• Kapliczka Chlewiska I poł. XX w.

• Zespół dworsko – pałacowy Łucka (Jadwinów) XIX/XX w.

• Kaplica Łucka (Jadwinów) II poł. XX w.

• Krzyż przydrożny Lisów XIX/XX w.

• Kapliczka Matki Boskiej Łucka I poł. XX w.

• Kapliczka z figurą św. Jana Nepomucena Majdan Kozłowiecki I poł. XX w.

• Kapliczka Majdan Kozłowiecki I poł. XX w.

• Kapliczka Majdan Kozłowiecki II poł. XIX w.

• Kapliczka Majdan Kozłowiecki I poł. XX w.

• Kapliczka Nowodwór I poł. XX w.

• Kapliczka Nowodwór I poł. XX w.

• Kapliczka Nowodwór I poł. XX w.

• Kapliczka Rokitno XIX/XX w.

• Krzyż przydrożny Rokitno XIX w.

• Krzyż przydrożny Szczekarków XIX w.

• Kapliczka Szczekarków I poł. XX w.

• Kapliczka Szczekarków I poł. XX w.

• Budynek folwarczny Skrobów II poł. XIX w.

• Cegielnia Wincentów II poł. XIX w.

• Kapliczka Trzciniec II poł. XIX w.

• Kurhan tzw. Kopiec Szczekarków VII-X w.

• Osada wczesnośredniowieczna tzw. Podmłynie Szczekarków VII-X w.

Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Lubartów, Lublin 2001.

Obiekty wpisane do rejestru.

• Dwór w ZDP Łucka (Jadwinów) XIX/XX w.

• Park w ZDP Łucka (Jadwinów) XIX/XX w.

• Grodzisko “Góra Tatarska” Brzeziny XIV/XV w.

Informacje powyższe należy uzupełnić o miejsca pamięci licznie występujące na terenie gminy. Do najważniejszych należą:

• Cmentarz wojenny z I i II wojny światowej w Nowodworze Piaskach;

• Cmentarz wojenny jeńców sowieckich z II wojny światowej w Skrobowie Kolonii;

• Tablica upamiętniająca żołnierzy 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej, znajdująca się na frontonie Szkoły Podstawowej w Skrobowie Kolonii;

• Tablica upamiętniająca żołnierzy 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej wziętych do niewoli sowieckiej lipcu 1944 roku w obozie w Skrobowie Kolonii, znajdująca się na frontonie budynku folwarcznego w Skrobowie Kolonii;

• Tablica upamiętniająca żołnierzy 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej przebywających w obozie jenieckim NKWD w Skrobowie Kolonii oraz ich ucieczkę 27 III 1945 roku, znajdująca się na frontonie budynku folwarcznego w Skrobowie Kolonii;

• Tablica upamiętniająca mieszkańców Nowodworu zamordowanych w 1943 roku w obozie koncentracyjnym na Majdanku, znajdująca się na budynku Szkoły Podstawowej w Nowodworze;

• Tablica upamiętniająca śmierć sowieckich jeńców wojennych w obozie w Skrobowie Kolonii w czasie okupacji hitlerowskiej, znajdująca się na frontonie budynku biurowca byłego POM-u w Skrobowie Kolonii.

Najbliższą placówką dokumentującą historię i gromadzącą pamiątki przeszłości znajduje się w Lubartowie i jest nią Muzeum Regionalne. Natomiast w części placówek szkolnych zlokalizowanych na terenie gminy zorganizowane są izby pamięci, gdzie przechowywane i udostępniane są obiekty archeologiczne i etnograficzne.

(Źródło: http://www.gmina-lubartow.pl/index.php/gmina)

Miejsca pamięci na terenie Gminy Lubartów

Na terenie gminy Lubartów zlokalizowanych jest wiele obiektów upamiętniających heroiczną walką oraz cierpienie żołnierzy i mieszkańców gminy; są to m in.:

1. Cmentarz wojenny z I i II wojny światowej w Nowodworze Piaskach.

2. Cmentarz wojenny jeńców sowieckich z II wojny światowej w Skrobowie Kolonii.

3. Tablica upamiętniająca żołnierzy 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej, znajduje się na frontonie Szkoły Podstawowej w Skrobowie Kolonii.

4. Tablica upamiętniająca żołnierzy 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej wziętych do niewoli sowieckiej lipcu 1944 roku w obozie w Skrobowie Kolonii, znajduje się na Frontonie budynku folwarcznego w Skrobowie Kolonii.

5. Tablica upamiętniająca żołnierzy 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej przebywających w obozie jenieckim NKWD w Skrobowie Kolonii oraz ich ucieczkę 27 III 1945 r., znajduje się na frontonie budynku folwarcznego w Skrobowie Kolonii.

6. Tablica upamiętniająca mieszkańców Nowodworu zamordowanych w 1943 r. w obozie koncentracyjnym na Majdanku, znajduje się na budynku Szkoły Podstawowej w Nowodworze.

7. Tablica upamiętniająca śmierć sowieckich jeńców wojennych w obozie w Skrobowie Kolonii w czasie okupacji hitlerowskiej, znajduje się na frontonie budynku biurowca b. POM-u w Skrobowie Kolonii.

Michów

Historia

Początki Michowa nie są dokładnie znane. Szukać ich należy w okresie średniowiecza, kiedy to funkcjonował jako wieś lub leśna osada. Już na początku XVI w., a może nawet pod koniec XV był miastem. Dokładna data lokacji jest trudna do ustalenia. Wymieniane są daty 1494r. lub 1499r. Pierwszymi właścicielami Michowa byli Michowscy, którzy na wzór wielu małopolskich rodów osiedlili się na tych terenach, nadając siedzibie rodową nazwę. Pierwsi właściciele Michowa na początku XVII w. ufundowali miastu szkółkę przy kościele i szpital. Michowscy byli w owym czasie rodem dość znanym i skoligaconym, m.in. z Janem Kochanowskim. Jest bardzo prawdopodobne iż poeta bywał w Michowie.

Burzliwe dzieje XVII-wiecznej Polski nie ominęły też Michowa. W 1648 r. doszło do wielkiego wystąpienia mieszczan michowskich przeciwko szlachcie pod dowództwem burmistrza Wasyla Błaszczyka. Również „potop szwedzki” nie ominął Michowa. Przetaczające się w XVII w. kolejne fale najeźców przyczyniły się do tego, że Michów stracił prawa miejskie. W 1732 r. umiera ostatni z rodu Michowskich – Franciszek. Kolejną właścicielka Michowa została Ewa Szaniawska, kasztelanka lubelska. Następnie drogą darowizny lub sprzedaży Michów przeszedł w ręce oo. Jezuitów z Lublina. Nowi właściciele czynili starania o przywrócenie Michowowi praw miejskich. Starania te zakończyły się sukcesem, kiedy to w 1745 r. król August III przywrócił prawa miejskie na tzw. „prawie magdeburskim”. Miasto otrzymała herb – topór św. Józefa w liliowym wieńcu oraz przywilej organizacji jarmarków.

W 1773 r., po kasacji zakonu jezuitów, Michów został przekazany na tzw. fundusz edukacyjny i wydzierżawiony księżnie Annie z Sapiehów Jabłonowskiej. Po jego nabyciu nowa właścicielka odsprzedała go Ignacemu Potockiemu, a następnie trafił w posiadanie rodziny Piotrowskich.

Położenie z dala od większych miast, ważniejszych dróg i wodnych szlaków komunikacyjnych, jak również brak bogactw naturalnych i przemysłu nie sprzyjało rozwojowi miasta. Na początku XIX w. Michów pozostawał miastem o charakterze typowo rolniczym. Jedynym obszarem rozwoju był ożywiony handel. Prowadzeniu handlu sprzyjał nadany wcześniej przywilej na jarmarki, które aktywizowały życie gospodarcze.

Miasto w większości drewniane nawiedzały liczne pożary, z których największy miał miejsce w roku 1817r. niszcząc całe miasto.

Powstanie styczniowe zakończyło miejski byt Miechowa, chociaż na samo miasto wielkiego i bezpośredniego wpływu nie maiło. W trakcie działań powstańczych oddziały pojawiły się w Michowie dwukrotnie w lutym 1863r. i kwietniu 1864r. Po pozbawieniu Michowa praw miejskich Rosjanie przydzielili go do gminy Chudowola, której siedziba pozostawała w Michowie.

Dzieje kościoła parafii michowskiej są ściśle związane z historią miejscowości. Pierwszy kościół, początkowo należał zapewne do parafii w Rawie, a potem w Rudnie. Był to kościół drewniany, ufundowany w r. 1616 przez Wojciecha Michowskiego, pod wezwaniem „Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny”. W 1638 biskup krakowski Jan Zadzik erygował parafię, która należała do archidiakonatu lubelskiego, dekanatu parczewskiego. Pierwszym proboszczem w Michowie był Wojciech Staśkiewicz. Parafia i kościół objęte były patronatem, do którego prawo mieli Dziedzicowie Michowa. Podczas najazdu szwedzkiego kościół został spalony i odbudowany w r. 1689. W wielkim pożarze Michowa w maju 1817r. spłonął również kościół. W roku 1857 do Michowa przybył ks. Kacper Ambroszkiewicz, który czynił starania o budowę nowego kościoła. Troszczył się również o nowy cmentarz parafialny założony w 1800 r. na obrzeżach miasta. W roku 1851Adam Piotrowski ufundował i wybudował tu kaplicę, w podziemiach której złożono zmarłych z jego Roździny. Obecnie najstarszym zabytkiem jest grób Anastazego Strzeleckiego herbu Oksza, oficera wojska polskiego, uczestnika kampanii napoleońskich. Odebranie praw miejskich Michowowi nie miało większego wpływu na losy kościoła i parafii.

Źródło: Remiszewski, Jerzy: Z dziejów Michowa (do 1864 r.) / Jerzy Remiszewski. – Fot., przypisy // Lubartów i Ziemia Lubartowska. – [T.12] . – 1993, s.167-179

Zabytki

Gmina nie posiada najwyższej klasy zabytków, ani też zabytków znaczących w skali regionu, jednak jest kilka obiektów o walorach zabytkowych godnych uwagi.
Wśród zabytków Michowa i okolicy na uwagę szczególną zasługują:

1. Układ urbanistyczny Michowa – I poł. XVI w

2. Zespół Kościoła Par. P.W. Wniebowzięcia NMP w Michowie:
– kościół mur. 1878 arch. Walerian Pliszczyński, (restaurowany w 1973 i 1989-1991
– brama-dzwonnica mur. 1905 remontowana 1994 r,
– ogrodzenie mur. koniec XIX w. remont 1992 r.
– plebania od 1920 wikarówka, obecnie nie użytkowana ul. Partyzancka nr 3 mur. 1914, remont 1976
– nowa plebania mur. ok 1920, remont 1973

3. Kaplica grobowa Korwin-Piotrowskich na cmentarzu grzebalnym w Michowie ok. 1859r

4. Kapliczka św. Onufrego mur. I poł. XIX w

5. Lamus dworski, obecnie magazyn wł. GS drewniany początek XIX w, spalony w 1944 remont

6. Zespół Kościoła P.W. św. Mikołaja w Rudnie:
– kościół mur. 1781-1785, (remont 1892, 1930, 1955, 1975)
– dzwonnica mur. koniec XIX w
– brama-dzwonnica mur. z poł. XIX w
– ogrodzenie z kapliczkami mur. I poł. XIX w
– plebania mur. 1910 r.

7. Wiatrak “Koźlak” we wsi Rudzienko obecnie nie użytkowany wl. Henryk Zamojski, drewniany ok. 1925 r – rzadki na Lubelszczyźnie

8. W miejscowości Giżyce występują ślady zamczyska średniowiecznego.

9. We wsi Wypniska znajduje się mogiła Partyzantów BCh z drugiej wojny światowej oraz we wsi wólka Michowska mogiła z II wojny światowej.

10. W Rudnie na cmentarzu zachowały się dwie mogiły z okresu powstania styczniowego.

Więcej na temat zabytków na stronie gminy: http://www.gminamichow.pl/web/guest/zabytki

Niedźwiada

HISTORIA GMINY NIEDŹWIADA

W czasach przedpiastowskich teren obecnej gminy był zamieszkały przez słowiańskie plemię Lędzian, lecz nie było tu większych osad. W czasach pierwszych Piastów rejon Lubartowa był teren prawie nie zamieszkały. Wówczas teren gminy był jedną wielką puszczą. Był to rejon przygraniczny Polski i Rusi. Teren obecnej Lubelszczyzny stanowiły wschodnie rubieże dzielnicy sandomierskiej. Osadnictwu nie sprzyjały wojny domowe i wojny z Rusią w XIII wieku. Istniał tylko niewielki gród kasztelański w Lublinie. W drugiej połowie XIII wieku urzędnik książęcy kasztelan, sprawujący wojskową i sądowniczą funkcje w podległym terenie, tracił swoją władzę. Przyczyniły się do tego rozdawnictwa immunitetów (wyłączenia sądowe) przez słabych książąt na rzecz rycerzy. Dopiero XIV wiek przyniósł warunki sprzyjające osiedlaniu się ludzi w tym terenie.

Po zjednoczeniu Polski na początku XIV wieku wprowadzono nowy urząd był nim starosta. Starosta podobnie jak kasztelan urzędował w Lublinie. Starosta urzędujący w Lublinie (sądził sprawy karne) jemu też podlegał obszar dzisiejszego powiatu lubartowskiego. Trzeba wspomnieć, że urząd kasztelana istniał nadal ale był nie wiązała się z nim żadna faktyczna władza. W odrodzonym Królestwie Polskim obecny region lubelski był częścią dużego województwa sandomierskiego. Sejmik szlachecki województwa obradował w Opatowie. .
W XV wieku wyodrębniły się sądy ziemskie jako sądy dla stanu szlacheckiego w sprawach cywilnych. Okręgi sądowe nazwano powiatami. Sąd ziemski obradował, dla interesującego nas regionu, w Lublinie. Tak więc okolice Lubartowa były administrowane z Lublina.
W 1474 roku z dużego województwa sandomierskiego zostało wydzielone województwo lubelskie obejmujące zawiślańskie obszary sandomierskiego. Sejmik szlachecki nowego województwa rozpoczął obrady początkowo w Urzędowie a od 1532 roku w Lublinie.

W szlacheckiej Polsce utrwalił się podział na województwa i powiaty. Natomiast najmniejszą jednostką podziału terytorialnego była parafia. Obejmowała ona od jednej do kilkunastu wsi skupionej wokół kościoła katolickiego. Nie był to tylko podział kościelny ale też najmniejszy okręg podatkowy. Stan podziału na województwa, powiaty i parafie utrzymywał się do 1795 roku do upadku Rzeczpospolitej.

Osadnictwo na tym terenie zaczęło się stosunkowo późno. Pobliskie Czemierniki powstały w początkach XIV wieku. Było to pierwsze osiedle w okolicy. Pierwszymi osiedlami ludzkimi w późniejszej gminie była Brzeźnica Bychawska (Brzeźnica Stara) powstała już w połowie XIV wieku oraz Górka (Górka Lubartowskie) nieco później powstała Brzeźnica Książęca (Wola Brzeźnicka lub Brzeźnica Nowa) a w końcu XIV wieku Pałecznica.

W XVI wieku gdy powstawał Lubartów (Lewartów) powstały też wsie Tarło, Niedźwiada i Berechów. Większość wsi obecnej gminy związanych było w XVI wieku z akcją osiedleńczą rodu Firlejów.
W drugiej połowie XVI wieku istniały już główne osady późniejszej gminy Niedźwiada były to: Brzeźnica Bychawska, Brzeźnica Książęca, Niedźwiada, Górka Lubartowska, Pałecznica, Berechów i Tarło.

Jeszcze na początku XV wieku teren obecnej gminy należał do parafii Czemierniki.
Wraz z powstaniem Ostrowa wieś Brzeźnica Bychawska została przydzielona do nowej parafii Ostrów (1442). W drugiej połowie XVI wieku Berejów i Brzeźnica Książęca (Brzeźnica Nowa) należały do parafii Ostrów a pozostałe wsie dzisiejszej gminy związane były z parafią w Lubartowie (Lewartowie).
Druga połowa XVI wieku to złoty okres Lubartowa. Zapewne wsie okoliczne też przeżywały okres prosperity.

Rejon Lubartowa został w połowie XVII wieku poważnie zniszczony podczas działań wojennych ze Szwecją, Siedmiogrodem i Kozakami (II wojna północna) Podczas kolejnej wojny północnej (III wojna) okolice Niedźwiady ucierpiały również od przemarszu wojsk. W latach 1702-1709 przemaszerowały tędy wojska polskie, saskie i rosyjskie. Podobne przemarsze miały miejsce w 1714 roku. Takie pochody przynosiły w tamtych czasach duże zniszczenia. Dodatkowo w czasach III wojny północnej wojska królewskie miały leże zimowe w okolicach Lubartowa.

Mimo bliskości ziem ukraińskich według spisów parafialnych we wsiach gminy nie notowano Rusinów. Przeważał żywioł polski.

W 1795 roku tereny obecnej Lubelszczyzny zostały zajęte przez Austrię podczas III zaboru Polski. Tereny Lubelszczyzny i Sandomierskiego stały się Galicją Zachodnią. Kraj został podzielony na cyrkuły. Późniejsza gmina znalazła się w cyrkule lubelskim.

W 1807 roku w wyniku wojen napoleońskich powstało Księstwo Warszawskie. W maju 1809 okolice Lubartowa zostały wyzwolone przez siły Księstwa Warszawskiego. Księstwo Warszawskie administracyjnie podzielone było jak Francja. Utworzono departament lubelskie na czele z prefektem i powiaty na czele z podprefektem.

Wtedy po raz pierwszy powstał powiat lubartowski a w jego skład wszedł obszar późniejszej gminy.
W 1815 roku powiat lubartowski znalazł się w granicach Królestwa Polskiego pod berłem cara. Królestwo Polskie powstało na gruzach Księstwa Warszawskiego. Rosjanie podzielili kraj na województwa. Powstało województwo lubelskie. Dawne departamenty przemianowano na obwody, pozostawiono zaś podział na powiaty.

Powiat lubartowski w obwodzie lubelskim wszedł w skład województwa lubelskiego.
Po powstaniu listopadowym, województwa przemianowano na gubernie a obwody na powiaty, powiaty zaś stały się okręgami. Teren obecnej gminy znalazł się w okręgu lubartowskim w powiecie lubelskim guberni lubelskie.

W 1844 roku wprowadzono kolejną reformę, utworzono w całym kraju duże gubernie. W tym celu połączono dotychczasowe gubernie w większe gubernie. Gubernia lubelska została połączona z podlaską i powstała jedna duża gubernia lubelska.
W 1864 roku na mocy ukazu carskiego powstała gmina Berejów, obejmując większość obecnych terenów gminy. Gmina składała się z gruntów włościańskich (chłopskich) i dworskich (folwarki). Na gminę w tym czasie składały się gromady (wsie) na czele z sołtysem, którego wybierało zgromadzenie gromadzkie. Organem uchwałodawczym gminy było zebranie gminne, na którym prawo głosu mieli gospodarze posiadające co najmniej 3 morgi gruntu. Zebranie gminne wybierało wójta i ławników (rodzaj zarządu gminy). Wójt miał uprawnienia policyjno-administracyjne i sądownicze. Gmina zarządzała szkolnictwem gminnym. Urzędem gminy kierował pisarz gminny, który często był najważniejszą osobą w gminie z racji umiejętności pisania i czytania. Gmina Berejów została z czasem przemianowana na gminę Tarło.

Wiele wsi obecnej gminy należała do dóbr lubartowskich, które miały burzliwą historię i często zmieniały właścicieli. W 1867 roku duże gubernie podzielono na mniejsze jednak została gubernia lubelska. Utworzono po raz drugi powiat lubartowski. Taki podział, na gminy, powiaty i gubernie utrzymał się do 1915 roku. W latach osiemdziesiątych XIX wieku gmina składała się ze wsi: Berejów, Brzeźnica Bychawska, Brzeźnica Książęca, Chlewiska, Górka Lubartowska, Klementynowa, Niedzwiada, Pałecznica, Podpałecznica, Tarło i Zabiela. Mieszkało w gminie 4223 mieszka ńców w tym 99 prawosławnych i 44 Żydów.

W 1901 roku w Lublinie miała miejsce Wystawa Rolniczo-Przemysłowa. Powiat lubartowski reprezentowany był między innymi przez włościanki z wsi Niedźwiada, które prezentowały wykonane przez siebie spódnice (zwane wtedy burkami). Wykonały je między innymi: Katarzyna Budzyńska, Józefa Koszerowa, Rozalia Deskowska, Zofia Mazurowa, Marjanna Ozonowa, Rozalia i Jadwiga Szostakowe, Antonina Kostakowa, Halina Dzieciotorska, Marjanna Trupkowa.

W 1905 roku wybuchła w całym państwie rosyjskim rewolucja. Robotnicy i chłopi wystąpili przeciw władzy. Również w gminie Tarło miały miejsca rozruchy chłopskie stłumione przez władze. Wynikiem ruchu społecznego były zakładane „kółka staszicowskie podejmujące kulturalne i gospodarcze inicjatywy. Kółka takie istniały w Niedźwiadzie i Brzeźnicy Bychawskiej.

Podczas I wojny światowej przez trzy dni przez teren gminy przechodził front. Trwały tu walki między wycofującymi się Rosjanami a nacierającymi wojskami Austro-Węgier.
W latach 1915-18 terenem tym zarządzał generał-gubernator Austro-Węgierski z siedzibą w Lublinie.

W odrodzonej Polsce w 1918 roku utrzymała się gmina Tarło (z siedzibą w Niedźwiadzie) istniał też powiat lubartowski w województwie lubelskim.
We wrześniu 1921 roku podczas spisu powszechnego w gminie naliczono 6718 osób w tym 3203 mężczyzn i 3515 kobiet. W gminie było 1074 budynki mieszkalne (wypada więc ponad 6 osób na jeden dom). W gminie było 1152 koni, 2121 sztuk bydła rogatego, 62 owce i 1668 trzody chlewnej.
W okresie międzywojennym gmina Tarło liczyła 19272 morgi ziemi. Ziemi ornej było 11701 mórg, łąk i pastwisk 4950 mórg, lasów 2434  mórg. Był w gminie młyn motorowy, trzy olejarnie, dwie spółki mleczarskie i jedenaście wiatraków.

Gmina charakteryzowała się dużą ilością rzemieślników. W 1928 roku naliczono 17 szewców, 14 cieśli, 14 kowali, 11 koszykarzy, 5 krawców, 3 kołodziei oraz bednarza i ślusarza. W tym czasie gmina składała się z trzech folwarków: Pałecznica, Tarło i Berejów.
Na gminę składały się wsie: Berejów Brzeźnica Bychawska, Brzeźnica Książęca, Chlewiska, Górki Lubartowskie, Niedźwiada, Pałecznica, Podpałecznica, Tarło, Zabiele. Wymienia się też kolonie: Klementynów, Brzeźnica Bychawska, Brzeźnica Książęca, Niedźwiada i Zabiele.
Zachował się opis gminy Tarło z siedzibą w Niedźwiadzie z roku 1930. Gmina liczyła 7700 osób składała się z 16 sołectw. Działały trzy spółdzielnie mleczarskie i dwie spółdzielnie spożywców. Zakończono w tymże roku melioracje gminy.

W gminie były liczne poletka doświadczalne propagujące nawozy sztuczne i nowoczesne sposoby uprawy ziemi. Utwardzano drogi gminne, mieszkańcy wykonywali potrzebne wykopy a powiat dawał potrzebny budulec czyli kamień. W 1930 roku było już wybrukowanych 1,5 kilometra dróg a 5 km było przygotowanych do brukowania. W gminie były trzy ochotnicze straże pożarne, dwie z nich miały własne remizy a trzecia była w budowie. Istniały dwa oddziały Związku Strzeleckiego, trzy koła Związku Młodzieży Wiejskiej oraz koło Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej.

Budżet 1930/1931 zamykał się kwotą wydatków 39000 z ł. z czego na szkolnictwo przeznaczono 10500 z ł. Większość wsi obecnej gminy miała szkoły początkowe.
W Brzeźnicy Bychawskiej była szkoła pięcioklasowa, w Brzeźnicy Książęcej trzyklasowa, w Niedźwiadzie czteroklasowa, w Pałecznicy trzyklasowa, we wsi Tarło trzyklasowa a w Górce Lubartowskiej jednoklasowa.

Rada Gminy w tym czasie składała się z następujących osób: Andrzej Zabłocki, Jan Lipski, Jan Janusza, Franciszek Gdula, Jan Niewiadomski, Jan Borkiewicz, Kazimierz Rybak, Franciszek Wodniak, Jan Szostak, Stanisław Kosak, Michał Kwiatek, Jan Wróbel. Wójtem gminy był od 1927 roku Kazimierz Kryński. Był on jednocześnie prezesem mleczarni, prezesem Rady Stowarzyszenia Spożywców, członkiem Rady Powiatu, członkiem Spółdzielni Rolniczej i skarbnikiem Dozoru Szkolnego. Sekretarzem gminy był Leonard Niezabitowski, pochodził z powiatu puławskiego w samorządzie pracował od 1921 a sekretarzem był od 1928 roku.

Historia wybranych miejscowości Gminy Niedźwiada

Berejów

Wieś wzmiankowana po raz pierwszy w rejestrach podatkowych z roku 1563. Zapisano wtedy wieś pod nazwą Berehow. Nazwa wsi pochodzi od ukraińskiego słowa bereh oznaczającego brzeg. Istnieje też teza, że wzmiankowana wcześniej na tym terenie wieś Borki jest tą samą wsią co Berejów .

Pierwszym znanym właścicielem wsi był Paweł Czerny. Kolejne wzmianki z tych samych źródeł (spisy podatkowe) pochodzą z roku 1580 (Berechow) właścicielami Berejowa byli Krzysztof i Stanisław Bychawscy. W 1626 roku wieś należała do potomków Krzysztofa i Stanisława Bychawskich. Byli to Andrzej, Jan i Jakub synowie Krzysztofa i Aleksander syn Stanisława. Wieś liczyła sześć osiadłych łanów ziemi. W 1667 roku wieś należała do Stanisława Bychawskiego. W 1673 roku wieś zamieszkiwało cztery osoby stanu szlacheckiego oraz 69 stanu chłopskiego. Rok później podczas spisu poborowego zapisano, iż właścicielami wsi byli: Franciszek Słotwiński, Bychawski i Jan Kozubowski. W 1685 roku zapisano nazwę już najbardziej zbliżoną do obecnej Berejow.Wieś bardzo ucierpiała podczas III wojny północnej. W 1714 roku przeszły tędy liczne wojska powodując duże zniszczenia. W 1787 roku wieś liczyła 156 osób narodowości polskiej (katolicy) i 6 Żydów. W 1808 roku we wsi stało 31 domów a mieszkało w nich 171 mieszkańców. W 1827 roku stało we wsi 23 domy a mieszkało w nich 164 mieszkańców. W okresie międzywojennym folwark w Berejowie należał do Mikołaja Chęcia.

Brzeźnica Bychawska

Jest to jedna z najstarszych wsi w gminie. Pod datą 1442 zapisano, iż wieś Brzesnicza odłączono od parafii Czemierniki i przyłączono do parafii Ostrów. Nazwa Brzeźnica pochodzi od nazwy lasu brzozowego. Oboczna wschodnio-słowiańska forma nazwy takiego lasu brzmiała bereznica od tego słowa powstała nazwa tej miejscowości.Dziedzicem wsi był w tym czasie (1442) Przecław z Bychawy. Wzmiankę o wsi zapisał też Jan Długosz w swoich kronikach (Brzesnycza). Kolejna wzmianka pochodzi ze spisu podatkowego z 1531 roku zapisano wtedy Brzesniczxa de sorte Bichawski. Właścicielem wsi był wtedy Jan Bychawski. W połowie XVI wieku zaczęto wieś nazywać Brzeźnicą Starą a na początku XVII wieku Wielką. W 1557 roku wieś należała do rodu Firlejów. Wieś przez kilkaset lat związana była z rodem Bychawskich pochodzących z Bychawy. Była to znana i zasłużona rodzina w województwie. Początki rodu sięgają XIV wieku, gdy żył Jan z Bychawy, sędzia lubelski. Część rodu już w XIV osiedliła się w tej okolicy. Z tej gałęzi wywodzi się między innymi Jan Bychawski sędzia grodzki, komornik ziemski, poborca podatkowy. Był on podpisany pod aktem elekcji króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego. W roku 1564 wymienia się też wśród właścicieli wsi rodzinę Ostrowskich a w 1580 Głuskich. Na przełomie XVI i XVII wieku wieś znowu staje się własnością Bychawskich. Właścicielami są to Krzysztof i Stanisław Bychawscy. Pierwszy raz nazwa Brzeźnica Bychawska pojawia w spisie poborowym województwa lubelskiego z roku 1626. Wszystkie następne wzmianki mówią o takiej właśnie nazwie. W 1626 roku wieś należy nadal do rodziny Bychawskich. Są to Andrzej, Jan i Jakub synowie Krzysztofa Bychawskiego i Aleksander syn Stanisława Bychawskiego. Miejscowość liczyła w tym czasie cztery i pół łany ziemi. Mieszkało też we wsi dwóch zagrodników bez roli oraz trzy komornice. We wsi stała karczma. W 1648 roku właścicielami wsi byli Jan i Andrzej Bychawscy oraz Jan Słotwiński.W 1667 roku wieś należała do Jana Kozubskiego i Stefana Bychawskiego. W 1673 roku Brzeźnica liczyła 4 osoby stanu szlacheckiego i ponad 100 osób stanu chłopskiego. W tym czasie właścicielami wsi byli Andrzej Miączyński, Stefan Bychawski i Jan Kozubowski. Brzeźnica Bychawska ucierpiała bardzo podczas III wojny północnej. W 1714 roku przeszły tędy liczne wojska. W 1787 roku wieś liczyła 269 osób narodowości polskiej (katolicy) oraz 6 Żydów. W 1808 roku we stało tu 42 domy a mieszkało a w nich 252 mieszkańców. W 1827 roku wieś zamieszkiwało 281 mieszkańców. We wsi stało 29 domów. W końcu XIX wieku wieś liczyła 38 domów. Po uwłaszczeniu było we wsi 51 mórg ziemi chłopskiej. Stała w tym czasie we wsi kaplica murowana. Obok wsi był folwark szlachecki stanowiący część dóbr Brzeźnica.

Brzeźnica Bychawska Kolonia

Wieś powstała na przełomie XIX i XX wieku z ziem dawnego folwarku szlacheckiego.

Brzeźnica Książęca

Po raz pierwszy nazwa tej wsi pojawia się w historii w roku 1469. Nazwa brzmiała wtedy Wola Brzezniczka. Wynika z tego, że obecna Brzeżnica Książęca była kolonią ówczesnej wsi Brzeźnica. Wieś była początkowo własnością drobnej szlachty. W XVI wieku weszła w skład dóbr Firlejów posiadających pobliski Lubartów. Zmiany własności wsi wiążą się ze zmianami w Lubartowie. W początkach XVI wieku w 1529 wymieniono Rzesniczką Wolę. W połowie XVI wieku gdy obecną Brzeżnicę Bychawską zaczęto nazywać Starą drugą Brzeźnicę nazwano Nową. Te zmiany nazw podkreślają tylko uprzedniość powstania obecnej Brzeźnicy Bychawskiej. W 1557 roku wieś została przekazana wraz z okolicznymi dobrami przez Jan Firleja na rzecz syna Mikołaja wojewody krakowskiego.Wraz z upadkiem w linii męskiej rodu Firlejów miejscowość podzielała losy Lubartowa. Obecna nazwa pojawia się w XVII wieku. Gdy w 1626 roku przeprowadzono kolejny spis poborowy wieś była własnością księcia Janusza Zasławskiego i z tego tytułu nazwano ją Brzeźnicą Książęcą (Brzeznicz Xiązeca). We wszystkich kolejnych dokumentach pojawia się właśnie ta nazwa. W tym czasie wieś liczyła osiem i pół łana ziemi. Oprócz kmieci mieszkało też we wsi sześciu zagrodników z rolą. W 1648 Brzeźnica Bychawska należała do Dominika Zasławskiego. W 1673 roku wieś liczyła cztery osoby stanu szlacheckiego i 145 stanu chłopskiego. W 1676 roku wieś była dzierżawiona przez Andrzeja Miączyńskiego, Stanisława Bychawskiego i Jana Kozubowskiego miecznika łęczyńskiego. Andrzej Miączyński był bratem Atanazego Miączyńskiego. Atanazy Miączyński człowiek niezwykle waleczny i utytułowany był przyjacielem Jana III Sobieskiego, W 1787 roku wieś liczyła 183 osoby narodowości polskiej (katolicy) i 7 Żydów. W 1808 roku we wsi naliczono 49 domów z 284 mieszkańcami. Natomiast w 1827 roku wieś liczyła 29 domów i 281 mieszkańców. W 1881 roku folwark we wsi był własnością Banku Polskiego. Folwark Brzeźnica wraz z folwarkami Zabiele i Niwa Zagrodzka tworzył dobra Brzeźnica Książęca. W tym czasie we wsi stało 38 domów. Wieś Brzeźnica Bychawska liczyła 514 mórg ziemi. We wsi była kaplica murowana. W końcu XIX wieku folwark został zapewne, jak inne własności Banku Polskiego, zlicytowany.

Brzeźnica Książęca Kolonia

Po raz pierwszy wymieniana w okresie międzywojennym.

Brzeźnica Leśna

Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z okresu powojennego.

Górka Lubartowska

Jedna ze najstarszych miejscowości gminy. Pierwsza wzmianka pochodzi z roku 1441 jako Górka, była to własność Stanisława Szreniawy. Następnie wieś przechodzi (1465) na Mikołaja Szreniawę zapewne syna Stanisława. Wieś wymieniona jest w kronikach Jana Długosza jako wieś należącą do parafii Czemierniki. W latach sześćdziesiątych XV wieku wymienia się wielu właścicieli wsi: Stanisława z Gór, Annę, Dorotę i Katarzynę Gór. Prowadzili oni spór z Jarkiem z Ostrowa. Z 1497 roku pochodzi informacja o konfiskacie dóbr Dobiesława z Gór i przekazaniu ich na rzecz Mikołaja z Ostrowa. Dobiesław z Gór nie stawił się na pospolite ruszenie zwołane przez króla Jan Olbrachta. (Chodzi o wyprawę bukowińską zakończoną klęską wojsk polskich).W początkach XVI wieku (1529) umieszczono tą miejscowość w spisie uposażeń biskupstwa krakowskiego, jako wieś płacącą dziesięcinę.
W pierwszej połowie XVI wieku wieś stała się własnością Firlejów ponieważ w 1557 roku została przekazana przy podziale dóbr Firlejów na rzecz Mikołaja Firleja wojewody krakowskiego. Kolejna informacja pochodzi z rejestru podatkowego z 1626 roku. Nazwano ją wtedy Górka. W tym czasie wieś miała trzy zasiedlone przez kmieci łany ziemi. Mieszkało też w Górce sześciu zagrodników bez roli, kilka „ubogich komornic i jeden rybak. Wieś należała wtedy do wojewody wołyńskiego księcia Zasławskiego. W 1787 roku w „Spisie ludności diecezji krakowskiej wymieniono ją jako Gurka. Obecna nazwa po raz pierwszy użyta została w drugiej połowie XIX wieku. W 1827 roku wieś liczyła 9 domów i 90 mieszkańców. W 1881 roku folwark Górka była własnością Banku Polskiego w Warszawie i został podobnie jak inne własności Banku zlicytowana i rozparcelowana.

Klementynów

W XIX wieku był to folwark stanowiący część dóbr lubartowskich w kluczu Tarło. Miał 731 mórg obszaru. W 1882 roku został oddzielony od dóbr lubartowskich.

Niedźwiada

Pierwsza wzmianka o tej miejscowości pochodzi z 1580 roku, gdy wymieniono ją w spisie poborowym. W 1626 roku wieku wieś była własnością wojewody wołyńskiego księcia Zasławskiego. Wieś liczyła trzy zasiedlone przez kmieci łany ziemi. Dalsze losy wsi są mało znane.
W 1881 roku wieś liczyła 46 samodzielnych gospodarzy na 921 morgach gruntu. Obok wsi istniał folwark Niedźwiada. Chłopi z tej wsi, w czasach uwłaszczenia przez 14 lat przeciwstawiali się Komisji Włościańskiej, która według nich niesprawiedliwie dzieliła ziemię. Wieś w okresie międzywojennym stała się siedzibą gminy Tarło.

Niedźwiada Kolonia

Nazwa pojawia się na początku XX wieku. Wieś ta związana jest zapewne z dawnymi folwarcznymi gruntami.

Pałecznica

W połowie XV wieku obok Szczekarkowa powstała nowa wieś Wola Szczekarkowa. Przypuszcza się, że wieś w XV wieku była własnością królewską zastawianą prywatnym osobom wśród nich Grotowi z Drzewcy. Wieś wymieniana jest w 1496 roku i 1501 jako Paleczycza. Po śmierci Grota wieś staje się częścią oprawy wdowiej żony Grota. Po jej śmierci wieś przejął brat Grota Mikołaj z Ostrowa.Kolejne wzmianki z pierwszej połowy XVI wieku mówią o wsi Wolya Szeczarkowa lub Paleczynycz. Wskazuje to na powiązania przy powstaniu tej wsi z pobliskim Szczekarkowem. Wieś związana była z dobrami rodowymi Firlejów ( Władysław Łokietek nadał w 1317 roku Dzierżkowi i Ostaszy, protoplastom rodu Firlejów dobra Syrniki w okolicach dzisiejszego Lubartowa). W 1557 podczas podziału dóbr Firlejów najstarszy syn Jana Firleja, Mikołaj otrzymał tą wieś. Pałecznica w 1623 roku jak większość wsi okolicznych należy do wojewody wołyńskiego Janusza Zasławskiego. Wieś liczyła tylko dwa osiadłe łany ziemi. Po Zasławskch wieś była własnością Wiśniowieckich, Lubomirskich a w XVIII wieku Sanguszków. W 1827 roku Pałecznica liczyła 39 domów z 206 mieszkańcami. Folwark należał do dóbr lubartowskichW 1839 dobra lubartowskie w tym Pałecznica stała się własnością Henryka Łubieńskiego wiceprezesa Banku Polskiego. Kilka lat później dobra przeszły na własność Banku Polskiego. Następnie Bank sprzedał te dobra Stanisławowi Mycielskiemu w 1859 roku. Mycielski rok później sprzedał folwark. W 1881 roku folwark został w większości rozparcelowany między okolicznych chłopów. Wieś Pałecznica w 1881 roku liczyła 49 gospodarzy na 1215 morgach ziemi.W 1930 roku właścicielem folwarku Pałecznica był Chromiński Kazimierz. Folwark liczył 680 hektarów ziemi. W tym czasie w Pałecznicy była trzyklasowa szkoła podstawowa.

Pałecznica Kolonia

Wieś wymieniona dopiero w początkach XX wieku. Powstała zapewne na dawnych folwarcznych gruntach.

Tarło

Wieś powstała w początkach XVI wieku. Pierwotnie nazywana była Wolą Górecką. Powstała z podziału większych dóbr szlacheckich. Wieś Tarło(lub jej część) należała pierwotnie do tych samych właścicieli co Górki Lubartowskie. Wymieniona jest w 1557 roku jako wieś przekazana przez Jan Firleja swojemu synowi Mikołajowi podczas podziału dóbr. W 1626 roku wieś była własnością wojewody wołyńskiego. Wieś liczyła sześć łanów ziemi. Mieszkało we wsi też trzech zagrodników i kilka komornic. Wieś dzieliła losy pobliskiego Lubartowa należąc do dóbr lubartowskich. Po 1598 roku wieś należała do Kazimierskich. W 1626 roku wieś stała się własnością Zasławskich. W końcu XVII wieku dobra lubartowskie a w nich Tarło stało się częścią dóbr Wiśniowieckich a potem Lubomirskich. W pierwszej połowie XVIII wieku dobra lubartowskie przeszły na własność Sanguszków.
W 1827 roku wieś liczyła 356 mieszkańców w 45 domach. W początku XIX wieku wieś należała do dóbr Lubartów. W 1839 roku wieś stała się własnością Henryka Łubieńskiego, które później stały się własnością Banku Polskiego. W 1859 roku została sprzedana prywatnemu właścicielowi. W 1876 roku folwarki Tarło i Klementynów zostały oddzielone od dóbr lubartowskich. Utworzono dobra Tarło istniejące do 1882, gdy oddzielono folwark Klementynów. W latach osiemdziesiątych XIX wieku wieś liczyła 68 gospodarzy na 839 morgach ziemi.Folwark Tarło w 1930 roku był własnością Bronisława Bartkiewicza. Folwark liczył 240 hektarów ziemi.

Tarło Kolonia

Wieś powstała w końcu XIX wieku z ziem dawnych folwarków szlacheckich.

Zabiele

Pierwsza wzmianka o tej miejscowości pojawia się w 1616 roku. Ale już w 1580 roku wymieniano wieś Wilków. Przypuszcza się, że chodzi o tą samą miejscowość ponieważ w XVII wieku obydwie nazwy funkcjonowały równolegle. Przez wiele lat była to tylko osada folwarczna przynależąca do folwarku Brzeźnica Książęca. W 1673 roku wieś liczyła 45 osób. W XVIII wieku notowano już tylko nazwę Zabiele. Zabiele podobnie jak Brzeźnica Książęca należała do rodziny Zasławskich a potem do innych rodzin magnackich ale była dzierżawiona przez różnych szlachciców. W 1787 roku wieś liczyła 49 osób narodowości polskiej i 4 narodowości żydowskiej. W 1808 roku wieś miała 30 domów, mieszkało w nich 141 osób. W 1827 roku wieś liczyła 25 domów z 132 mieszkańcami. W końcu XIX wieku folwark Zabiele należał do dóbr Brzeźnica Książęca wchodzących w skład dóbr lubartowskich.
W 1883 roku folwark Zabiele, podobnie jak Brzeźnica Książęca, został sprzedany w publicznej licytacji między okolicznych chłopów i szlachtę.

Ostrówek

Historia Gminy

I Rzeczpospolita

Początki Ostrówka i okolicznych wiosek wiążą się z lokalizacją i rozwojem głównie Kocka i Czemiernik. Pierwsze wzmianki dotyczące najstarszej wioski należącej do gminy Ostrówek – Leszkowic występują już w 1330 r. W dokumentach z 1330 r. wieś należała do włości Dzierżka kanclerza krakowskiego i jego brata Hostasiusza. Luszawa – wieś należąca obecnie do gminy Ostrówek i parafii Ostrówek – powstała w XIV wieku. Była własnością biskupów płockich. Należała do parafii Kock, miała 4 łany kmiecie, 2 łany sołtysie, młyn. W 1444 r. na określenie Luszawy spotykamy nazwę Lusawa, w 1461 Luschowa, 1512 Lyvsawa.

W 1512 r. Kock wraz z okolicznymi wioskami, (w tym Tarkawicą i Luszawą) przeszedł na własność króla Zygmunta Augusta i stał się królewskim miastem. Pozostał nim jednak krótko, gdyż już w 1515 r. król zezwolił Mikołajowi Firlejowi z Dąbrowicy, wojewodzie sandomierskiemu i hetmanowi wielkiemu koronnemu wykupić miasto wraz z okolicznymi wsiami. Wystawiony w tej mierze dokument stwierdzał, ze należące dotąd dobra Kockie otrzymuje Mikołaj. Przy okazji tej transakcji spotyka się w tym czasie wzmiankę o innej miejscowości obecnej gminy Ostrówek – Zawadzie.

Drugim ośrodkiem, który przyczynił się do powstania Ostrówka i innych okolicznych wiosek były Czemierniki. Już w roku 1508 Czemierniki stały się wraz z przyległymi dobrami własnością rodu Firlejów, by od tej pory przez blisko 200 lat wiązać swe dzieje z tym rodem. Pierwszym właścicielem Czemiernik został podobnie jak i Kocka Mikołaj Firlej. W roku 1508 w nagrodę z poniesione trudy, otrzymał od króla Dębicę i Czemierniki.

Mikołaj Firlej był w serdecznej przyjaźni z największym poetą renesansu Janem Kochanowskim. Stąd poeta znał tutejsze okolice, a ziemia ta stała się obecna w jego utworach. Na ziemi lubartowskiej gościł też biskup Ignacy Krasicki – poeta, prozaik, dramatopisarz.

Miasta Kock i Czemierniki, wpłynęły na powstanie Ostrówka. Osadnictwo rozwijało się od strony tych dwóch ośrodków. Choć znalezione dokumenty historyczne nie wspominają bezpośrednio o Ostrówku, to należy domniemywać, że początki Ostrówka sięgają XV wieku lub jeszcze wcześniej. Świadczy o tym lokalizacja murowanej kaplicy w Ostrówku pod wezwaniem Narodzenia N.M.P., którą ufundował już w 1604 r. Henryk Firlej.

Zdarzenia wojenne z połowy XVII w. spowodowały znaczne zmiany we władaniu majątkami i przynależnymi im wioskami. W latach 1648 – 1660 przez okolice Ostrówka przechodziły wojska szwedzkie i polskie grabiąc i niszcząc miasta. Tak było w 1656 r. Po przegranej bitwie pod Gołębiem 18 lutego 1656 r. przez Kock i Lewartów przeszła część oddziałów Stefana Czarnieckiego, by ruszyć dalej do Zamościa.

Według spisu podatkowego z 1676 r. wynika, że właścicielem Ostrówka była pani Głuszyńska, a we wsi mieszkało w sumie 71 osób. Głuszyńscy herbu łabędź pochodzili z Głuszyny z powiatu radomskiego. Ostrówek znalazł się wśród wsi należących do dóbr Humieckich, a w końcu XVIII w. Małachowskich w ramach dóbr czemiernickich. W roku 1787 we wsi było 133 mieszkańców w tym 2 Żydów, była to wiec niewielka osada. Natomiast w 1827 r. w tej wsi było 20 domów i 161 mieszkańców.

Zabory

Koniec wieku XVIII przyniósł Polsce potrójne rozbiory dając początek długiej niewoli pod jarzmem zaborców. Gdy po trzecim rozbiorze w 1795 r. zabór austriacki sięgał aż pod Warszawę, Ostrówek wraz z okolicznymi wioskami znalazł się pod jego zasięgiem. Stan ten trwał do 1809 r, kiedy Austriacy ustąpili przed armią Księcia Józefa Poniatowskiego w czasie kampanii napoleońskiej. W tym czasie Ostrówek wchodził w granice Księstwa Warszawskiego. Miało ono kilkuletni żywot, zakończony klęską armii Napoleona w Rosji. Od 1813 r. ziemie polskie znalazły się pod rosyjską okupacją wojskową. Na Kongresie Wiedeńskim nastąpił nowy podział Polski, w wyniku którego Ostrówek znalazł się w granicach nowego tworu politycznego, jakim było Królestwo Polskie. W wyniku tego podziału w pobliżu Ostrówka przebiegała granica zaboru rosyjskiego i austriackiego.

Powstanie Styczniowe

W pamiętną noc z 22 na 23 stycznia 1863 r. wśród trzydziestu kilku ataków i zbrojnych wystąpień rozpoczynających powstanie był napad na park artyleryjski w Lubartowie, który zakończył się jednak niepowodzeniem. Dnia 1 marca 1863 r. w Leszkowicach nocowała część oddziału płk. „Lelewela” (Marcina Borelowskiego). Na trzeci dzień przybył oddział wojsk rosyjskich, składający się z dwu lub trzech rot, dwóch dział i kilkudziesięciu Kozaków. Zabierali po drodze żywność i koce. W maju 1863 r. oddziały powstańcze pojawiły się w Ostrówku. Powstańcy przechodzili przez Ostrówek od 15-17 listopada 1863 r., 24 listopada, 30 listopada 1863 r. oddział mjr. Józefa Ruckiego. Do powstańców przyłączyli się miejscowi mieszkańcy.

13 stycznia 1864 r. oddział Michała Mareckiego i Józefa Lennickiego podążający w kierunku Lubartowa został zaatakowany pod Wolą Skromowska przez Didenkę, dysponującego 4 armatami i sotnią Kozaków. Po pięciu godzinach walki powstańcy cofnęli się do Pożarowa, gdzie znowu stawili opór i dalej uchodzili do Tarkawicy. Tam na polach i łąkach przyległych do tej wsi , podjęli walkę. Po dzielnej obronie powstańcy rozdzielili się na dwie części i oderwali od nieprzyjaciela. Na polu boju zginęło 6 powstańców, wśród nich bohaterski kapitan Zawadzki. 15 rannych dostało się do niewoli. Ponadto stracono ok. 60 sztucerów i wiele amunicji. Wśród wziętych do niewoli znajdował się Szymona z Dębicy, brat zesłanego wcześniej za bunt chłopski Pawła Szymona. Obaj po kilku latach spotkali się na zesłaniu. Były powstaniec Szymona nie powrócił do domu, gdyż tam założył rodzinę.

Dnia 15 stycznia 1864 r. przebywał w rejonie Ostrówka oddział Gozdawy. W Powstanie Styczniowe włączyli się także mieszkańcy Ostrówka. Świadczy o tym wykaz statystyczny osób objętych nadzorem policji za udział w walce i współpracę z powstańcami z 1867 r. Figurują tam dwie osoby z Ostrówka.

Pewnych powiązań z ostatnim partyzantem Powstania Styczniowego, księdzem Stanisławem Brzóską, można się dopatrzeć w jego powiązaniach z Tomaszem Bielińskim, który po powstaniu, z obawy przed represjami osiadł w Antoniówce koło Ostrówka. Tomasz Bieliński udzielał gościny partyzantom z oddziału Brzóski w rejonie Sokołowa Podlaskiego. Tam też Kozacy schwytali ks. Brzóskę po bitwie 5 maja 1865 r. Wówczas rodzina Bielińskich w obawie przed represjami opuściła teren swojego dworku w okolicach Sokołowa Podlaskiego i osiedliła się w Antoniówce.

W 1864 r. powstała gmina Luszawa z siedzibą w Leszkowicach. W skład gminy wchodziły wsie: Antoniówka, Wola Kamienowa, Leszkowice, Luszawa, Ostrówek, Zawada, Żurawiniec. Siedzibą Urzędu Gminy Luszawa była częściowo Luszawa, ale głównie Leszkowice.

Osadnictwo niemieckie

W Królestwie Polskim, po reformie uwłaszczeniowej w 1864 r. osadnictwo niemieckie objęło swym zasięgiem tereny południowo-wschodnie. Osadnicy niemieccy osiedlili się także na terenach dzisiejszej gminy Ostrówek w Zawadzie, Żurawińcu, Antoniówce. W Zawadzie są jeszcze pozostałości murów szkoły niemieckiej, do której uczęszczały dzieci kolonistów niemieckich i cmentarz grzebalny. W Żurawińcu-Piaskach istniała świątynia ewangelicka zbudowana przez kolonistów. Lata 70-te były szczytowym okresem osadnictwa niemieckiego na terenie powiatu lubartowskiego. Później osadnictwo zaczęło się wyraźnie cofać. Wielu kolonistów udało się na Wołyń , zachęceni tanią ziemia na tym obszarze. Mimo poważnego obniżenia się liczby ludności niemieckiej w powiecie lubartowskim w 1882 r. do 2186, a wiec przeszło o 50%, obszar ziemi będącej w posiadaniu pozostałych tu kolonistów wzrósł. Definitywnie koloniści niemieccy z pow. Lubartowskiego zostali zabrani przez Niemców do Rzeszy po napadzie Niemiec na ZSRR w 1941 r.

I Wojna Światowa

W sierpniu 1915 r. wojska rosyjskie wycofały się i parafię Czemierniki zajęły wojska niemieckie w północnej jej części, zaś wojska austriackie w jej części południowej. Przez parafię Czemierniki przeszła więc linia frontu, bez jakichkolwiek walk. Granica biegła przeważnie wzdłuż rzeki Tyśmienicy. Po stronie niemieckiej pozostały wioski: Suchowola, Świerże, Zdunkówka, Jezioro, Branica, Wólka Siemieńska, Działyń, Tulniki, Wierzchowiny, Łubka, Amelin. Po stronie austriackiej pozostały wioski: Skoki, Stoczek, Stójka, Czemierniki, Wygnanów, Bełcząc, Dębica, Ostrówek, Kamienowola, Leszkowice. Granicy nie można było przekraczać, jednak ludzie przekraczali ją potajemnie, głównie w celach przemytniczych.

Podczas I Wojny Światowej przez tereny gminy Luszawa przebiegał więc okresowo front walk pomiędzy wojskami rosyjskimi i austriackimi. W Luszawie był posterunek żandarmerii austriackiej, który później przeniesiono do Kamienowoli.

W walkach o wyzwolenie Ojczyzny uczestniczyły Legiony Marszałka Piłsudskiego, w których pełniło służbę kilku mieszkańców gminy między innymi Władysław Czeladka z Żurawińca-Kolonii. W czasie pobytu marszałka na terenie gminy Firlej, został on wysłany na zwiady do Tarkawicy, gdzie stały wojska rosyjskie. Po przeprowadzeniu rozeznania i złożeniu meldunku, z którego wynikało, że ze strony nieprzyjaciela nie grozi niebezpieczeństwo, marszałek udał się w kierunku stolicy.

Okres międzywojenny

W 1918 r. Polska odzyskała niepodległość po 123 latach niewoli. Po zakończeniu I Wojny Światowej rozbrojono wojska żandarmerii austriackiej, które stacjonowały w lokalu Szkoły Podstawowej w Kamienowoli. Zaczęto w tym czasie organizować administrację władz polskich. Dotychczasowy lokal szkolny w Kamienowoli został lokalem Obwodowej Komisji Wyborczej do Pierwszego Sejmu Listopadowego.

Już w dwa lata po odzyskaniu niepodległości bolszewicy napadli na Polskę. Zwycięstwo armii polskiej nastąpiło 15 sierpnia 1920 r. przednie placówki tej wojny sięgały do niektórych wiosek gminy Luszawa. Natomiast przez parafię Czemierniki przechodziła linia frontu w wojnie polsko- rosyjskiej. W Czemiernikach wojska sowieckie przebywały bardzo krótko . Nie przekroczyły nawet rzeki Wieprz. Pod Kockiem ciągnęły się linie silnych polskich pozycji, które były wyjściowymi do głównego uderzenia. Wojska sowieckie po wejściu do Czemiernik, wydały zarządzenie podstawienia wszelkich podwód w celach wojskowych. Furmanki dotarły nie dalej niż do Bork, gdyż wojska polskie rozpoczęły natarcie poprzedzone nalotem wojskowym. Od tej chwili rozpoczął się odwrót wojsk rosyjskich w kierunku na Brześć. W 10 rocznicę od tego pamiętnego wydarzenia, w 1930 r. powołano Komitet Gminny Dziesięciolecia Odparcia Zwycięskiego Rosji Sowieckiej. Uchwała komitetu postanowiono ufundować Marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu murowany pomnik. Został postawiony w Leszkowicach koło kościoła, na dzisiejszym skwerku.

Okres okupacji niemieckiej

W rejonie Ostrówka powstały i działały podziemne organizacje zbrojne, były to: Polski Związek Powstańczy, Bataliony Chłopskie, Związek Walki Zbrojnej, oddziały Armii Krajowej i Armii Ludowej. Działała partyzantka sowiecko-polska zwana bandami, która najbardziej dała się we znaki mieszkańcom Ostrówka. Największe znaczenie wśród ludności miały oddziały AK i BCh. Członkowie tych organizacji ukrywali się w lasach i organizowali ataki na oddziały niemieckie.

W okresie II Wojny Światowej mieszkańcy Ostrówka i okolicznych wiosek brali udział w obronie Ojczyzny, walczyli pod Monte Cassino, pod niebem Wielkiej Brytanii. Przebywali w niewoli niemieckiej, a także w łagrach radzieckich. Ginęli w obozach koncentracyjnych, byli więźniami Zamku Lubelskiego.

Na podstawie list zbrodni hitlerowskich dokonanych w okresie okupacji w latach 1939-1944 w Lubartowie i na terenie powiatu lubartowskiego dowiadujemy się, że w listopadzie 1942 r. żandarmeria niemiecka dokonała zbrodni w Leszkowicach i Zawadzie. W Leszkowicach zginęło 5 Żydów, których zwłoki zakopano w lesie i w Zawadzie 3 Żydów, których zwłoki zakopano na polu. W czerwcu 1943 r. żandarmeria niemiecka, III Oddział SS Policji Konnej i Wermachtu przeprowadziły obławy we wsiach leżących blisko lasów parczewskich i kozłowieckich.

23 czerwca 1943 r., ok. 1 w nocy przybyła do Dębicy-Kolonii ekspedycja karna, aby pomścić śmierć kilku Niemców zabitych z rąk partyzantów rosyjskich, którzy zatrzymywali się w Dębicy-Kolonii. Gdy Niemcy wkroczyli do wsi zastrzelili najpierw trzy uciekające osoby. Jedną z nich był Wacław Kwas, który uciekał w kierunku Luszawy. Niestety Niemcy zajęli stanowiska na drzewach. Jeden z Niemców, który siedział na gruszy zastrzelił go na polu. W kieszeni znaleziono dowód osobisty i dlatego Niemcy rozstrzelali Kwasów w Dębicy- Kolonii, ocalał tylko Stanisław Kwas, który był wówczas w Lubartowie. Podczas pacyfikacji Dębicy-Kolonii zabito 22 mężczyzn. 6 zabitych pochowano najpierw na granicy pól Dębicy-Kolonii i Cegielni. Pozostałych pochowano w lesie Cegielskim. Po ekshumacji przeniesiono ciała pomordowanych na cmentarz parafialny w Ostrówku, gdzie znajduje się wspólna mogiła, a miejsce tej zbrodni jest upamiętnione pomnikiem.

PRL

Dekretem PKWN z 21 lipca 1944 r. zniesiono podział terytorialny narzucony przez okupanta niemieckiego. Przywrócono przedwojenny podział terytorialny kraju na województwa, powiaty oraz gminy. Do 1950 r. trwał system dwuwładzy , z jednej strony działały rady narodowe z ramienia KRN i PKWN z drugiej zaś strony władze Delegatury Rządu Londyńskiego na Kraj.

Po zmianach podziału terytorialnego i systemu władz, wprowadzonych w 1954 r. działała Gromadzka Rada Narodowa w Leszkowicach, Ostrówku i Tarkawicy. Należy nadmienić, że do czasu powołania Gromadzkiej Rady Narodowej w Tarkawicy wioski: Babczyzna, Tarkawica, Dębica, Zawada należały do Gromadzkiej Rady Narodowej w Czemiernikach. Od 1954 r. wymienione wioski należały już najpierw GrRN Tarkawica, później GrRN Ostrówek.

1 stycznia 1973 r. uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie powołana została Gmina Ostrówek, licząca 15 wsi (16 sołectw) z liczbą 4800 mieszkańców.

Powojenny Ostrówek miał w przeważającej części starą zabudowę drewnianych domów, krytych słomą. Ostrówek była to wieś typowo rolnicza. Na środku wsi, przy drodze stała mała drewniana remiza strażacka. Ozdobą Ostrówka był murowany kościół kryty blachą.

Źródło: http://www.ostrowek.pl/turystyka/index.html

Zabytki sakralne

Kościół pw. Matki Boskiej Częstochowskiej w Ostrówku Kolonii, murowany
(z wykorzystaniem murów dziewiętnastowiecznego dworu), zbudowany w 1921 roku według projektu arch. Bohdana Kelles-Krauze, wraz z ogrodzeniem murowanym i bramą murowano-żeliwną. Wnętrze kościoła charakteryzują sklepienia krzyżowe, kolumny oraz liczne witraże. Ponadto znajdują się w nim posągi Apostołów i piękne ścienne obrazy. Jednak największym zabytkiem kościoła jest obraz Matki Boskiej Częstochowskiej-patronki parafii, umieszczony w głównym ołtarzu. Liczne wydarzenia i świadectwa doznania łaski uzdrowienia wśród mieszkańców gminy Ostrówek zdecydowały o tym, że obraz nazywany jest „cudownym” .

 

Kościół pw. św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Panny Marii i św. Jana Chrzciciela w Leszkowicach został wzniesiony w latach 1921-1924 według projektu arch. Bohdana Kelles-Krauze w stylu podkarpackim na „nieprawidłowym” krzyżu. Posiada jedną nawę główną, przy prezbiterium zakrystię a na frontonie wieżę z kruchtą w przyziemiu. Charakterystyczne dla drewnianego wnętrza kościoła jest sklepienie o przekroju trapezu. Ołtarze boczne pochodzą z lat 30-tych XX wieku, po lewej stronie stoi drewniany krzyż, a po prawej figura MB Różańcowej. W głównym ołtarzu umiejscowiony jest obraz Chrztu Pańskiego,
a w niszy figura św. Józefa.

Kaplica pw. Matki Bożej Kodeńskiej w Tarkawicy wybudowana została ze składek wiernych, którzy mieli znaczną odległość do kościoła parafialnego w Kocku. Wyświęcona została w roku 1987, przez ówczesnego biskupa siedleckiego Jana Mazura.  Wewnątrz na uwagę zasługuje piękny obraz Matki Bożej Kodeńskiej, znajdujący się w ołtarzu głównym oraz figurka św. Antoniego umieszczona w nawie bocznej. Nabożeństwa w kaplicy odbywają się w niedziele i święta.

Krzyże i kapliczki

Zabytki historyczne:

• Młyn w Leszkowicach,
• Archeologiczne Stanowisko Goci w Tarkawicy,
• Cmentarz osadników niemieckich w Zawadzie,
• Budynek byłej szkoły w Żurawińcu,
• Budynek byłej szkoły w Luszawie,
• Płyta pamiątkowa w Ostrówku-Kolonii,
• Płyta pamiątkowa w Dębicy-Kolonii,
• Mogiła na cmentarzu w Leszkowicach,
• Liczne budynki z wczesną metryką: chaty, stodoły pokryte strzechą i ogacone trzciną.

Więcej szczegółowych informacji na temat historii Gminy Ostrówek, miejscowości wchodzących w jej skład oraz zabytków można znaleźć na interaktywnej stronie: http://www.ostrowek.pl/turystyka/index.html

Serniki

RYS HISTORYCZNY

W czasach pierwszych Piastów teren obecnej Lubelszczyzny stanowiły wschodnie rubieże dzielnicy sandomierskiej. Osadnictwu nie sprzyjały wojny domowe i wojny z Rusią w XIII wieku. Istniały tu niewielkie osady i gród kasztelański w Lublinie. Kasztelan urzędujący w Lublinie sprawował pełnie władzy w tym terenie. W drugiej połowie XIII wieku kasztelan tracił swoją władzę. Przyczyniły się do tego rozdawnictwa immunitetów (wyłączenia sądowe) przez słabych książąt na rzecz rycerzy. Tereny te pustoszyły najazdy Litwinów, Jaćwingów, Tatarów i Rusinów.

Po zjednoczeniu Polski na początku XIV wieku wprowadzono nowy urząd, był nim starosta. Starosta podobnie jak kasztelan urzędował w Lublinie. Staroście lubelskiemu podlegał również obszar dzisiejszego powiatu lubartowskiego. Trzeba wspomnieć, że urząd kasztelana istniał nadal, ale nie wiązała się z nim żadna faktyczna władza. Po zjednoczeniu Polski na początku XIV wieku obecny region lubelski był częścią dużego województwa sandomierskiego.

W XV wieku wyodrębniły się sądy ziemskie jako sądy dla stanu szlacheckiego w sprawach cywilnych. Okręgi sądowe nazwano powiatami. Sąd ziemski obradował, dla interesującego nas regionu w Lublinie.

W 1474 roku z dużego województwa sandomierskiego zostało wydzielone województwo lubelskie obejmujące zawiślańskie obszary sandomierskiego. Sejmik szlachecki nowego województwa rozpoczął obrady, początkowo w Urzędowie, a od 1532 roku w Lublinie.

W szlacheckiej Polsce utrwalił się podział na województwa i powiaty, czyli okręgi sądowe. Natomiast najmniejszą jednostką  podziału terytorialnego była parafia.  Stan podziału na województwa, powiaty i parafie utrzymywał się do 1795 roku do upadku Rzeczpospolitej. Obecna gmina Serniki należała wówczas do powiatu lubelskiego w ramach województwa lubelskiego.

W 1795 roku tereny obecnej gminy zostały zajęte przez Austrię podczas III zaboru Polski. Tereny Lubelszczyzny i Sandomierskiego stały się Galicją Zachodnią. Kraj został podzielony na cyrkuły. Późniejsza gmina znalazła się w cyrkule lubelskim.  W 1807 roku w wyniku wojen napoleońskich powstało Księstwo Warszawskie, które początkowo nie obejmowało tych terenów, dopiero w maju 1809 okolice Lubartowa zostały wyzwolone przez siły Księstwa Warszawskiego.

Księstwo Warszawskie administracyjnie podzielone podobnie jak Francja. Utworzono departament lubelski na czele z prefektem i powiaty na czele z podprefektem. Wtedy po raz pierwszy powstał powiat lubartowski, a w jego skład wszedł obszar późniejszej gminy.

W 1815 roku powiat lubartowski znalazł się w granicach Królestwa Polskiego pod berłem cara. Rosjanie podzielili kraj na województwa. Dawne departamenty przemianowano na województwa,  pozostawiono zaś podział na powiaty. Rosjanie wprowadzili dodatkowy podział na obwody skupiającego po dwa lub trzy powiatu. Powiaty lubartowski i lubelski tworzyły obwód lubelski. Powiat lubartowski, w obwodzie lubelskim, wszedł w skład województwa lubelskiego.

W czasie powstania listopadowego w początkach maja 1831 roku miały na terenie gminy miejsce walki z Rosjanami. Brak szczegółowych danych ale podczas walk został spalony most na Wieprzu pod Sernikami. Po powstaniu listopadowym, województwa przemianowano na gubernie, obwody na powiaty, powiaty zaś stały się okręgami. Teren obecnej gminy znalazł się w okręgu lubartowskim, w powiecie lubelskim i guberni lubelskiej.

W 1844 roku wprowadzono kolejną reformę, utworzono w całym kraju duże gubernie. W tym celu połączono dotychczasowe gubernie w większe jednostki. Gubernia lubelska została połączona z podlaską i powstała jedna duża gubernia lubelska.

W 1864 roku na mocy ukazu carskiego powstała gmina Syrniki, obejmując większość obecnych terenów gminy. Gmina składała się z gruntów włościańskich (chłopskich) i dworskich (folwarki). Na gminę w tym czasie składały się gromady (wsie) na czele z sołtysem, którego wybierało zgromadzenie gromadzkie. Organem uchwałodawczym gminy było zebranie gminne, na którym prawo głosu mieli gospodarze posiadające co najmniej 3 morgi gruntu. Zebranie gminne wybierało wójta i ławników (rodzaj zarządu gminy). Wójt miał uprawnienia policyjno-administracyjne i sądownicze. Gmina zarządzała szkolnictwem gminnym. Urzędem gminy kierował pisarz gminny, który często był najważniejszą osobą w gminie z racji umiejętności pisania i czytania.

Gmina Serniki miała obszar 15 725 mórg i 3 827 mieszkańców (rok 1890). Sąd gminny był w Łęcznej, a poczta w Lubartowie.

W 1867 roku duże gubernie podzielono na mniejsze, jednak została gubernia lubelska. Utworzono w tym czasie po raz drugi powiat lubartowski. Taki  podział na gminy, powiaty i gubernie utrzymał się do 1915 roku.

Podczas I wojny światowej przez trzy dni na początku sierpnia 1915 roku przez teren gminy przechodził front. Trwały tu walki między wycofującymi się Rosjanami, a nacierającymi wojskami Austro-Węgier. Pamiątką tych walk są liczne cmentarze wojenne w Nowej Woli. W latach 1915-18 terenem tym zarządzał generał-gubernator austro-węgierski z siedzibą w Lublinie.

W odrodzonej Polsce, po 1918 roku utrzymała się gmina Syrniki, istniał też powiat lubartowski w województwie lubelskim. Taki stan przetrwał do 1939 roku.

Gmina Syrniki w okresie międzywojennym składała się z 22 miejscowości. Gmina w 1921 roku liczyła 780 domów i 124 inne budynki mieszkalne. Na terenie gminy mieszkało 5 856 osób i co ciekawe gmina była miejscem w którym ludność była jednolita narodowościowo i wyznaniowo. W całej gminie tylko 8 osób przyznało się do narodowości niemieckiej, jedna osoba podała wiarę prawosławną, a 6 osób (w Brzostówce) podało jako swoją religie mariawityzm.

W skład gminy wchodziły: Brzostówka folwark, Brzostówka leśniczówka, Brzostówka kolonia, Brzostówka wieś, Czerniejów kolonia, Czerniejów wieś, Kaznów folwark, Kaznów kolonia, Kaznów wieś, Kępa osada, Marysin kolonia, Nowa Wieś wieś, Ruskowola wieś, Stucha leśniczówka, Syrniki folwark, Syrniki wieś, Wola Syrnicka folwark, Wola Syrnicka wieś, Wola Zabłocka kolonia, Wola Zabłocka wieś, Wólka Zawieprzycka folwark i Wólka Zawieprzycka wieś.

OPIS PIERWSZEGO PISANEGO DOKUMENTU, GDZIE WYMIENIA SIĘ MIEJSCOWOŚĆ SERNIKI

Władysław, dziedzic Królestwa Polskiego, przenosi na prawo średzkie imiennie wyszczególnione wsie braci Dzierżka i Ostasza z Bejsc.

In nomine Domini amen, Ea quae de mera liberalitate principum ob merita subditorum ac fidelia obsequia conceduntur, testium adminiculo et attestatione litterarum consueverunt perennari. Hinc est, quod nos Vladislaus Dei gratia dux Cracouiae, Sandomiriae […] Regni Poloniae notum fore volumus universis, tam praesentibus, quam futuris, tenore praesentium inspecturis, quod consideratis et inspectis meritis ac fidelibus servitiis per Dersconem et Ostasonem haeredes de Bescze […] videlicet Beysze, Podolany, duas sortes in Stoianowicze, Koloczyce, Briscza, Nowaczerkiew, Wroczimirow, Zakrzow, Zatopolce, Gostcza, Sirnice, Melgwi, et Jancowicze sibi adiacentem Dobrowica, Slawino, Motycz, Bochotnyca […] et si quas insposterum locaverint intra limites seu gades villarum predictarum iure Tuitonico Sredensi ipis in perpetuum indulsimus et concessimus collocandas quibuslibet iuribus, consuetudinibus, agariis et perangariis Polonicalibus proculmotis, prout utilius et convenientius ipis videbitur opportunum, ut ex ec praefatae haereditates fortius possent sumere meliorationis incrementum.[…].

MAPY HISTORYCZNE

>> Mapa Królestwa Kongresowego

>> Legenda do mapy Królestwa Kongresowego

>> Mapa Austro-węgierska

>> Mapa HELDENSFELD

ZNANE POSTACIE ZWIĄZANE Z GMINĄ SERNIKI

ATANAZY MIĄCZYŃSKI – dziedzic dóbr Zawieprzyce i Wólka Zawieprzycka

Atanazy Miączyński urodził się w 1639 roku. Według „Polskiego Słownika Biograficznego” miał się urodzić w Zawieprzycach, ale nie wydaje się to możliwe, ponieważ w tym czasie Zawieprzyce nie należały jeszcze do jego ojca Piotra Miączyńskiego. Jego ojciec pochodził ze średniozamożnej rodziny z województwa płockiego, z czasem przeprowadził się na Ukrainę, gdzie został pułkownikiem prywatnych wojsk ordynatów Ostrogskich. Został podczaszym czernichowskich i ożenił  na Ukrainie.

Około 1671 roku kupił majątek Zawieprzyce wraz z Wólką Zawieprzycką, a kilka lat później majątek ten przeszedł na jego młodszego syna Atanazego. Młody Atanazy rozpoczął w młodości służbę wojskową u boku ojca na Ukrainie. Ukraina w tym czasie była krajem nieustannej wojny. Atanazy dorastał w czasie powstania  Chmielnickiego i licznych najazdów tatarskich. W młodości poznał nieco starszego od siebie Jana Sobieskiego, którego został przyjacielem. Był przy nim podczas ciężkiej choroby w 1667 roku.

Młody Miączyński wyróżniając się walecznością i zdolnościami przywódczymi został dnia 1 V 1667 roku dowódcą chorągwi tatarskiej. W tym samym roku razem z Sobieskim  odbył kampanie podhajecką przeciw Turkom. Walczył na czele swojej chorągwi.

Kilka lat później znowu wybuchła wojna na Ukrainie. W dniu 28 VIII 1671 roku Miączyński walnie przyczynił się do zwycięstwa nad Turkami i Tatarami pod Bracławiem. Rok później dowodził już elitarną chorągwią pancerną. Zawsze w pierwszej linii, na zwiadzie, rozbijał watahy tatarskie. W 1673 roku wziął udział w słynnej bitwie pod Chocimiem i kiedy już rozbito wojska tureckie przeprawił się przez Dniestr i ścigał niedobitki wroga aż do Kamieńca Podolskiego.
W 1674 roku był  w Warszawie podczas elekcji królewskiej Jana III Sobieskiego, podpisał akt elekcji.
Na przełomie 1674 i 1675 roku Miączyński znowu walczył na Ukrainie. Jednak Miączyński nigdy nie dowodził większymi grupami wojsk. Być może nie miał do tego odpowiednich talentów strategicznych, ale za to był mistrzem podchodów, nocnych wypadów, nagłych ataków, zwrotów, czyli typowego sposobu walki na Ukrainie.

W lutym 1676 roku wziął udział w koronacji królewskiej swego przyjaciela Jana III. Podczas koronacji Miączyński określany był jako „wierny przyjaciel naszego (Sobieskich) domu”. Tuż po koronacji już w marcu 1676 roku Miączyńskiego znowu spotykamy nad Dniestrem  w walce. Jednak wtedy po raz pierwszy doznał porażki w polu. Rok później z powodu redukcji wojsk w Polsce jego pułk został zmniejszony do 4 chorągwi, a on sam otrzymał w nagrodę za służbę królewską starostwo krzepickie. Miączyński zajął się swoimi dobrami ziemskimi oraz polityką. W 1678 roku był posłem z województwa wołyńskiego, w 1681 znowu wybrano go na posła,  w 1681 został starostą łosickim, a w 1682 łuckim. Rok później znowu uczestniczył w kampanii wojennej, tym razem w wyprawie pod Wiedeń.  Stał na czele pułku lekkiej jazdy złożonego z trzech chorągwi. Jedną dowodził osobiście, a pozostałymi jego bracia.  W czasie przemarszu pod Wiedeń przebywał razem z królem w jednym namiocie,  razem jedli i spali.

Miączyński wziął udział w słynnej wiktorii wiedeńskiej, a następnie robił to, co umiał najlepiej; ścigał Turków. W bitwie pod Parkanami dnia 7 X osłonił w niebezpieczeństwie króla, a następnie wziął udział w drugiej bitwie pod Parkanami dnia  9 X 1683 roku. Całą jesień tego roku walczył na Bałkanach z niedobitkami wojsk tureckich.

W 1684 roku król mianował go łowczym wielkim koronnym. W 1685 i 1686 roku wziął udział w kolejnych wyprawach króla Jana Sobieskiego na Bałkany, walczył oczywiście w przedniej straży.W 1689 roku został podskarbim wielkim koronnym. Prawie żadna wyprawa przeciw Turkom nie mogła się bez niego obejść. W 1691 roku ponownie wraz z królem walczył w Mołdawii. Od dawna był zaprzyjaźniony z królem, który bywał w jego posiadłości w Przedmieściu Halickim. W 1692 roku wzięto jego kandydaturę na hetmana polnego koronnego, ale hetmanem został pochodzący z magnackiej rodziny Feliks Potocki.

Przez  kolejnych kilka  lat   znowu walczył na Ukrainie. W 1695 roku zorganizował obronę Lwowa przed wielkim najazdem tatarskim. W 1696 roku jako wierny przyjaciel był u boku umierającego króla. Następnie poparł nowego króla Augusta II Mocnego. W kolejnych latach był posłem i zajmował się sprawami podatkowymi. W czasie II wojny północnej poparł Augusta przeciw Szwedom i Stanisławowi Leszczyńskiemu. Spowodowało to liczne zniszczenia w jego dobrach od wojsk szwedzkich. Po zwycięstwie nad stronnikami szwedzkimi domagał się odszkodowania za zniszczenia wojenne. W zamian król mianował go wojewodą wołyńskim. Kolejne lata to okres „emerytury” po 40 latach służenia w armii.Był mistrzem podjazdowych walk, jednak przez poddanych został zapamiętany jako okrutnik (podobnie jak później jego syn). W końcu życia jego majątek wyceniano na milion złotych. Przed śmiercią rozpoczął budowę kościoła w Kijanach. Zmarł w 1723 roku, został pochowany w Maciejowie na Wołyniu.

EUSTACHY POTOCKI– dziedzic dóbr Serniki

Był synem Jerzego Potockiego starosty grabowieckiego, urodził się około 1720 roku w bogatej magnackiej rodzinie. Już jako 11 -letni  chłopiec otrzymał starostwo dubieńskie (Dubienka nad Bugiem). Naukę pobierał początkowo w kolegium jezuitów w Lublinie, a po kilku latach wyjechał do Francji i Niemiec. W 1738 roku ojciec scedował na niego kolejne starostwa i wieku 18 lat był już bardzo bogatym człowiekiem. Po powrocie do kraju w 1740  został wybrany na posła na sejm z ziemi podolskiej. W 1741 roku ożeniono go z Marianną Kątską, żona wniosła mu w posagu ogromny majątek po swym dziadku Antonim Szczuce. Dzięki temu młody Potocki stał się jednym z najbogatszych magnatów Rzeczpospolitej.

W połowie XVIIII wieku w kraju trwał spór między stronnictwem Potockich i Familią (Czartoryscy). Eustachy Potocki dał się wciągnąć w awantury między rodami, polegające na zrywaniu sejmików, sejmów i dużej liczbie pojedynków. Po załagodzeniu sytuacji w kraju Potocki znalazł się wśród zwolenników hetmana Branickiego i w 1752 roku został generałem majorem wojsk koronnych. Potocki należał do zwolenników Francji i pobierał od nich „pensje” w wysokości 3 000 dukatów rocznie. (Większość magnatów uczestniczyła w tym procederze pobierania pieniędzy z zagranicy, a przykład szedł od samego króla Poniatowskiego).

Syrniki były w tym czasie jego główną siedzibą.  Pozycja majątkowa i towarzyska była tak duża, że Francuzi brali nawet jego kandydaturę na króla Polski. Uczestniczył w wielu działaniach politycznych tamtej epoki. Posiadał wiele dóbr w różnych częściach kraju głównie na Lubelszczyźnie i Ukrainie. Był dobroczyńcą Syrników i Radzynia, gdzie wzniósł dwory, pałace i kościoły. Na cześć swojej żony utworzył w Warszawie jurydykę zwaną Mariensztatem (jurydyki były wyłączone spod zarządu miejskiego). Eustachy Potocki zmarł w Radzyniu w 1768 roku. Z małżeństwa z Kątską miał siedmioro dzieci..

MACIEJ ŁYSZKIEWICZ – dziedzic dóbr Serniki (1806-1820)

Maciej Łyszkiewicz urodził się około 1750 roku. Pochodził z zubożałej szlacheckiej polsko-ormiańskiej rodziny z Litwy, która przez to, że zajęła się w przeszłości handlem straciła prawa szlacheckie. Maciej przejął po ojcu Grzegorzu zawód bankiera stając się szybko jedną z ważniejszych postaci bankowości warszawskiej końca XVIII wieku. Miał opinie człowieka rzutkiego, ale i bezwzględnego. (Był to szerszeń w społeczności ludzkiej). Prowadził szerokie międzynarodowe interesy. Posiadał wiele nieruchomości w Warszawie. Inwestował w przemysł. Współpracował z królem polskim. W latach osiemdziesiątych posiadał majątek liczący około 7 milionów zł. Uczestniczył w pracach magistratu warszawskiego i był ławnikiem. W 1790 roku sejm przywrócił mu prawa szlacheckie. Uczestniczył aktywnie w procesie odradzania się miast i ich praw w Polsce. Był przeciwnikiem Konfederacji Targowickiej, a w 1793 roku zbankrutował tak jak wielu bankierów warszawskich.

Brał udział w powstaniu kościuszkowskim zasiadając we władzach i zajmując się zaopatrzeniem wojsk powstańczych. Po upadku Warszawy przedostał się do Lwowa, a uciekając uratował życie Józefa Wybickiego (autora późniejsze Mazurka Dąbrowskiego), przez co zyskał jego dozgonną wdzięczność. W 1796 roku wrócił do Warszawy znowu zajmując się finansami. Jednak w 1797 roku ponownie zbankrutował. W 1798 roku jego majątek zlicytowano, ale i tym razem udało mu się ocalić część majątku. W 1799 roku po raz trzeci zajął się bankierstwem, ale około 1806 roku zrezygnował z tego i za zarobione pieniądze kupił zlicytowany majątek Serniki. Stał się szanowanym ziemianinem w powiecie lubartowskim. Wybrano go na sędziego pokoju powiatu lubartowskiego. Mieszkał głównie z Sernikach, sporadycznie bywając w Warszawie. Zapewne z jego osobą można łączyć pewne pierwsze próby uprzemysłowienia Sernik. Zmarł nagle w Warszawie dnia 20 IV 1824 roku. Mimo, że nigdy się nie ożenił miał córkę Anielę Paulinę, która była żoną Leona Popławskiego referendarza koronnego właściciela dóbr Łęczna.

LUDWIK GRABOWSKI

Urodził się w 1821 roku w Zawadach w ciechanowskim.  Był synem Feliksa właściciela majątku Rostków i Ludwiki z Lalewiczów. Studiował we Francji. Po powrocie zajął się administrowaniem majątku Łęczna należącym do Leona Popławskiego, z czasem ożenił się z córką  właściciela Zofią. W posagu Zofia otrzymała liczne wsie a mianowicie: Serniki, Tarło, Zagrody i inne.

Pasją Grabowskiego były konie. Pierwszą stadninę założył w Łęcznej, ale później przeniósł ją do Sernik. Z biegiem lat stadnina w Sernikach była  znana w całej Polsce, Rosji a nawet Europie. Był jednym z pierwszych hodowców w Polsce, który propagował konie krwi angielskiej. Pierwszy raz na wyścigach w Warszawie  jego konie startowały już w 1854 roku. Kilka lat później sprowadził konie z Niemiec i Francji. Dzięki zabiegom Grabowskiego zebrał materiał zarodowy z najlepszych stadnin w Europie. Jako pierwszy w Polsce zaczął hodować konie na zasadzie rozumowego doboru osobników na podstawie rodowodów i prób użytkowych.

Od 1867 roku zaczął wysyłać konie na wyścigi do Carskiego Sioła i Moskwy gdzie odniósł wiele sukcesów, zaczął sprzedawać hodowane przez siebie konie w bardzo dobrych cenach. Ludwik Grabowski był wybitnym znawcą rodowodów. Sam kierował hodowlą i stajnią wyścigową. Zasłynął jako, że jako pierwszy zatrudnił polskich dżokejów, późniejszych trenerów: Jana Kwiatkowskiego i Jana Szumiłło. Największym sukcesem Ludwika Grabowskiego było zdobycie Derby Wszechrosyjskiego przez Sezama (w 1893 r.) oraz Derby w Warszawie przez Bravo le Sancy (1902). Najlepszymi końmi przez niego prowadzonymi były ogiery: Chambery, Kordjan, Sezam, Bravo le Sancy, Foscari oraz klacze: Madame Ferrari i Fine Mouche. W sumie jego stajnia była 3 razy na czele klasyfikacji w Imperium Rosyjskim (1880, 1893, 1894) i 13 razy w Warszawie (1859-94), wygrywając w sumie ponad 1 milion rubli.Jego konie szczególnie chętnie kupowane były w Rosji, trafiały do Turkiestanu i na wschodnią Syberię.   Grabowski zmarł w Warszawie 2 IX 1903 roku.Znawcy problematyki uważają Grabowskiego za pierwszego z wielkich polskich hodowców koni.Tak określił Grabowskiego prof. Witold Pruski, polski hipolog: Grabowski był typem szlachcica rolnika, kochającego swój majątek; dwór i pomieszczenia gospodarskie wraz z żywym inwentarzem tam się znajdującym. Można się dzięki temu domyśleć, że był ogromnym patriotą, który, mimo iż nie dane mu było żyć w wolnym kraju, dzięki swojej działalności pozostawił ślad, który pozwoli na kontynuowanie przez innych hodowli i wyścigów w niepodległej już Polsce.

HISTORIA PARAFII SERNIKI

Parafia Serniki swoją nazwę wywodzi od nazwy miejscowości, w której ma siedzibę. Pierwsze wzmianki o Sernikach pochodzą z 1317. Osadnictwo rozwijało się tu już od średniowiecza.

Parafia Serniki sąsiaduje od wschodu z parafią Ostrów Lubelski, od południa z parafia Kijany, od południowego zachodu z parafia Bystrzyca oraz od północy i zachodu z parafia Lubartów. Odległość Sernik od ośrodków sąsiednich parafii wynosi: od Bystrzycy 16 km, od Kijan 13 km, od Ostrowa Lubelskiego 16km.

Po powstaniu nowych parafii, Serniki sąsiadują z parafią Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Lubartowie, z parafią św. Anny – w Lubartowie, z parafią NMP Matki Kościoła w Tarle, z parafią Niepokalanego Poczęcia NM Marii w Ostrowie Lubelskim oraz z parafią Matki Bożej w Jawidzu-Rokitnie.

Wieś Serniki w połowie XV w. należała do parafii Bystrzyca, w 1531 r. do parafii Krężnica Jara.

W drugiej połowie XVI w. Serniki znajdowały się na obszarze parafii Łucka, która przestała istnieć w ostatnim ćwierćwieczu XVI w. z powodu profanacji tamtejszego kościoła, dokonanej przez różnowierców. Po tym niesławnym wydarzeniu parafia, do której należały między innymi wioski: Serniki, Wola Sernicka i Chlewiska, już się nie reaktywowała.

W zaistniałej sytuacji, z inicjatywy ówczesnej właścicielki wspomnianych wiosek Zofii Osmólskiej, w Sernikach w 1596 r. został oddany do użytku wiernym drewniany kościół.

Mimo że przy kościele pod wezwaniem św. Marii Magdaleny i św. Zofii, mieszkał kapłan pełniący obowiązki duszpasterskie, to jeszcze do marca 1603 r. parafia nie została erygowana. Bezpośrednią inicjatorka założenia parafii była kolejna właścicielka Sernik, Woli Sernickiej, Chlewisk i Wólki Zabłockiej, do wystawienia w Krakowie 31 maja 1603 r. dokumentu erekcyjnego parafii sernickiej, zapewniającego równocześnie jego odpowiednie uposażenie.

Pod względem wyznaniowym parafia sernicka wchodziła w skład organizacji kościoła łacińskiego. W ramach administracji kościelnej do roku 1790 należała do diecezji krakowskiej, archidiakonatu lubelskiego, dekanatu parczewskiego.

W roku 1790, po utworzeniu diecezji chełmsko-lubelskiej, parafia sernicka weszła w jej skład. Od 1807 roku aż do chwili obecnej pozostaje w granicach diecezji lubelskiej. Przynależność do dekanatu zmieniła się od roku 1818, wchodząc w skład nowo utworzonego dekanatu lubartowskiego.

W skład nowo utworzonej parafii weszły cztery wioski stanowiące w całości własność fundatorki. Granice i obszary parafii zostały więc wyznaczone przez stosunki własnościowe. Wywierały one w dalszym ciągu swój wpływ na rozwój terytorialny tejże parafii.

Na początku XVII w. do parafii Serniki zostały przyłączone dwie następne miejscowości – Czerniejów i Ruska Wola, należące wcześniej do parafii Bystrzyca. Przyłączeniu tych wiosek do parafii Serniki sprzyjał fakt ich gospodarczego powiązania z Sernikami, Wolą Sernicka, Chlewiskami i Wólka Zabłocka, łącznie z którymi stanowiły jeden klucz gospodarczy, pozostający w początkach XVIII w. w rękach Jerzego Potockiego. Przyczynił się to tego w znacznej mierze ówczesny pleban sernicki, S. Kukierski (lata 1712-1740)

Czynnikami sprzyjającymi przyłączeniu tych wiosek do parafii Serniki były także zbyt duże odległości od Bystrzycy i niekorzystna topografia terenu. Poza tym pokonanie tych odległości utrudniały błota, lasy i rzeka Wieprz.

W ciągu XVIII w. wzrosła liczba miejscowości złączonych administracyjnie z parafia Serniki. Wzrost ten spowodowany był lokacją na terenie parafii dwóch nowych miejscowości: Podpałecznicy i Nowej Wsi. W źródłach wizytacyjnych występują one po raz pierwszy dopiero w 1781 r.

W drugiej połowie XVIII w. na polach Woli Sernickiej i częściowo na polach sąsiedniej wioski Brzostówki została rozlokowana jeszcze jedna miejscowość, Nowa Wieś. Tak więc, w latach 80. XVIII w. ustalił się ostatecznie zasięg terytorialny parafii Serniki oraz liczba miejscowości  wchodzących w jej skład. I tak, oprócz Sernik parafię stanowiły: Wola Sernicka, Chlewiska, Podpałecznica, Wólka Zabłocka, RuskaWola (obecnie Nowa Wola), Czerniejów, Nowa Wieś, co stanowi 59 km. Podstawowym zadaniem parafii było duszpasterstwo. Ośrodkiem, w którym wierni wypełniali swoje obowiązki religijne, był do 1736 r. prawdopodobnie kościół drewniany, który w tymże roku uległ spaleniu.

W latach 1758-1766 został wybudowany, istniejący obecnie, murowany kościół w stylu barokowym. Jego fundatorem był Eustachy Potocki, zaś architektem prawdopodobnie Jakub Fontana. Biskup Jan Lenczkowski dokonał 25 lipca 1779 r. konsekracji tego kościoła, nadając mu wezwanie św. Marii Magdaleny.

Z pracą duszpasterska łączyły się też ważne zadania społeczne: oświatowe i charytatywne. Przy parafiach istniały zazwyczaj szkoły początkowe, w których uczono umiejętności czytania, pisania, rachunków, śpiewu.

W parafii sernickiej od początku jej istnienia funkcjonowała także szkoła parafialna, której dokument fundacyjny zapewnił udział w uposażeniu parafii. Przestała ona funkcjonować w drugiej poł. XVIII w.

W ramach działalności charytatywnej parafia prowadziła szpital zapewniający utrzymanie i opiekę ubogim starcom i kalekom z terenu parafii, nienadającym się do pracy i nie mającym utrzymania przy rodzinach. W zamian za opiekę zlecano ubogim przebywającym w szpitalu troskę o porządek w kościele parafialnym. Pierwsza wzmianka o szpitalu sernickim pochodzi z 1650 r. Dom szpitalny wystawiony był przez dziedzica, natomiast ubodzy pozostawali na utrzymaniu plebana i żyli z dodatków płynących z jałmużny. Z biegiem czasu zaniechano troski o szpitale i ubogich, głównie za rządów niedbałego F. Tomaszkiewicza.

Kapłani zatrudnieni w pracy parafialnej wykonywali także obowiązki ważne dla państwa. Ze sprawowaniem sakramentów łączył się również obowiązek rejestrowania odbytych w parafii chrztów, zawartych małżeństw oraz liczby zgonów. W taki więc sposób duchowni stawali się urzędnikami stanu cywilnego.

Parafia, jako najmniejsza zorganizowana jednostka terytorialna, była do XIX w. ważnym ogniwem dopełniającym administracyjny aparat państwowy. Rozporządzenia władz państwowych docierały do ludności głównie za pośrednictwem ośrodków państwowych. Rozporządzenia władz państwowych docierały do ludności głównie za pośrednictwem ośrodków państwowych, ale także przez ambonę.

Pod względem administracyjno – gospodarczym wioski należące do parafii sernickiej stanowiły od początku XVIII w. aż do 1806r. odrębną jednostkę gospodarczą określaną jako całość dobrami sernickimi lub kluczem sernickim. Posiadał on własny aparat urzędniczy, kancelarię, sądownictwo dominalne, aparat finansowy. Dwór w Sernikach był więc zorganizowany na wzór dworów panujących. Właściciele dóbr przebywali raczej tu sporadycznie, z wyjątkiem jednak dóbr Wólki Zabłockiej, gdzie aparat urzędniczy miał mniejszy wymiar, a właściciele czy dzierżawcy gospodarowali w nim osobiście.

Pod względem gospodarczym parafia sernicka miała charakter rolniczo-przemysłowy z rozwijającymi się gałęziami przemysłu, zwłaszcza rolno-przetwórczego oraz drzewnego, a w XIX w. także włókienniczego.

Jedną arterią komunikacyjną była rzeka Wieprz. Najbliższa natomiast drogą komunikacyjną lądową był tzw. Trakt litewski, biegnący z Lublina, przez Łuckę i Lubartów, w odległości 2 km od Sernik.

Z ważniejszych dróg na terenie parafii należy wymienić gościniec łączący trakt litewski z Ostrowem, biegnący od Łucki przez Serniki, Wole Sernicka, Wólkę Zabłocką i dalej poza granicami parafii, przez Kolechowice do Ostrowa. Głównymi ośrodkami kontaktów, zwłaszcza handlowych, były najbliższe ośrodki miejskie: Lublin, Lubartów, Ostrów.

Probostwo sernickie posiadało własne gospodarstwo rolne, zwane folwarkiem, o powierzchni 73 mórg 36 prętów. Folwark ten był administrowany przez plebana, który utrzymywał czeladź pracującą w jego gospodarstwie. W XIX w. podejmowano także wiele śmiałych inicjatyw gospodarczych. Wśród nich należy wymienić nieudane próby zorganizowania przędzalni bawełny i fabryki sukna. Natomiast duże zyski przyniosła cukiernia w Sernikach, która należała do największych w Królestwie Polskim. Funkcjonowały tutaj także fabryka guzików i papiernia.

Liczba ludności zamieszkującej teren parafii Serniki jest znana dopiero od schyłku 30. lat XVIII w. Informacje pochodzące z dokumentów z wizytacji parafii. Najwięcej ludności skupiało się w Woli Sernickiej i Ruskiej Woli. Następne miejsce pod względem liczby ludności zajmowały Serniki, siedziba parafii. Najmniejszą miejscowością była Podpałecznica.

Stan liczbowy ludności całej parafii wykazuje stałą tendencje rozwojową, zależną od sytuacji gospodarczej i politycznej.

Po względem struktury wyznaniowej ludność całej parafii przedstawia się dość jednolicie na korzyść wyznania rzymskokatolickiego. Różnicowała ją w niewielkim stopniu ludność żydowska.

Na przełomie XIX i XX wieku kościół parafialny w Sernikach był dwukrotnie remontowany przez ówczesnego proboszcza ks. Józefa Januszewicza.

W latach 1908-1978 w tej świątyni przeprowadzono jeszcze sześć remontów. Dotyczyły one m.in.: remontu wieży i dachu kościoła, odnowienia ołtarzy: bocznych i głównego, ambony oraz chrzcielnicy. Wymieniono drzwi i okna. Założono elektryczną instalację świetlną oraz ogrzewanie kościoła piecami akumulatorowymi, przeprowadzono jego radiofonizację.

Najwięcej remontów zostało przeprowadzonych przez proboszcza ks. Władysława Lachowskiego w latach 1972-1978. Dotyczyły one nie tylko odnowienia wnętrza, ale również dzwonnicy i dachu na kościele. W tym czasie podjęto także wiele inicjatyw na rzecz rozbudowy budynków parafialnych. Równocześnie rozpoczęto prace porządkowe na cmentarzu grzebalnym, kontynuowane przez księży proboszczów: Jana Bednarę, a później Czesława Biziorka. W 1978 wybudowano nowa plebanię.

W latach 1983-1984 w parafii oddano do użytku wiernych trzy kaplice: pw. Najświętszego Serca Jezusowego w Wólce Zabłockiej, pw. Miłosierdzia Bożego w Nowej Woli, pw. MB Częstochowskiej w Nowej Woli. Decyzje o budowie własnych świątyń zapadły prawie równocześnie na początku 1983 r. Wiosną tegoż roku rozpoczęto prace budowlane w Nowej Woli, Nowej Wsi i Wólce Zabłockiej. We wszystkich wyżej wymienionych miejscowościach prace zarówno fachowe, jak i pozostałe wykonano społecznie. Ogromne zaangażowanie wiernych przyczyniło się do tego, że do końca 1983r. wstępnie zakończono budowę świątyń.

Pierwsza Msza św. Odprawiona została w Wólce Zabłockiej 13 grudnia 1983r., w Nowej Wsi 1 stycznia 1984r., a 22 kwietnia 1984 r. w Nowej Woli. Inicjatorem budowy świątyni był ówczesny proboszcz parafii Serniki ks. Władysław Lachowski. Wspierał on budowniczych zarówno duchowo, jak i materialnie. Troskę nad wykończeniem świątyni przejął po odejściu ks. Władysława Lachowskiego nowy proboszcz ks. Jan Bednara..

Od 10 marca 1991r. proboszczem parafii jest ks. Kanonik Czesław Biziorek, który z wielkim zapałem, przy współpracy wiernych, podjął się przeprowadzenia remontu kościoła i cmentarza grzebalnego. Praca przy remoncie wnętrza kościoła trwały w latach 2002-2003. Poddano go renowacji, konserwacji oraz wykonano złocenia obiektów zabytkowych: ołtarza głównego i obrazów w nim znajdujących się – św. Marii Magdaleny i Boga Ojca, ołtarzy bocznych (dużych) oraz ambony i chrzcielnicy. Równocześnie przeprowadzono gruntowny remont organów z poł. XVIII w. głównym fachowcem w tej dziedzinie był ojciec dr Waldemar Kapeć – dominikanin z Lublina. Renowacja i konserwacji poddano także elewację zewnętrzną kościoła oraz przeprowadzono remont wieży, polegający na wymianie rynien i rur spustowych.

W 2003 r. parafia sernicka obchodziła swoje 400-lecie, 22 lipca – w dzień liturgicznego wspomnienia św. Marii Magdaleny – w sernickiej parafii odbyły się uroczystości odpustowe, w których wspólnota parafialna dziękowała Bogu za 400 lat istnienia. Uroczystościom przewodniczył ks. Abp Józef Życiński. Zaproszono na nie również księży pracujących w tej parafii oraz księży rodaków. W uroczystościach uczestniczyły też siostry zakonne, wywodzące się z parafii, a jest ich 18. wśród nich jest siostra dr Janina Kowalczyk, która na Wydziale Historii KUL napisała obszerną pracę o parafii serniki, na podstawie której w dużej części opracowano niniejszy artykuł. Stąd wywodzą się również: siostra pracująca w nuncjaturze apostolskiej w Zambii, misjonarka pracująca na Syberii, siostry starowiejskie oraz kilka sióstr bezhabitowych. Niektóre z nich pracują w Ameryce, a pozostałe w kraju. Na uroczystości zaproszono również przedstawicieli władz gminnych i powiatowych.

Praca w parafii wymaga dużego zaangażowania ze względu na cztery kościoły i bogaty program duszpastersko – katechetyczny. Przy parafii działa obecnie wiele grup i stowarzyszeń katolickich, które aktywnie włączają się w życie duchowe wspólnoty parafialnej. Są to: Kółka Różańcowe, Legiony Maryi, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży, Kółka Misyjne Dzieci. To ostatnie włącza się w przygotowanie uroczystości liturgicznych związanych z problematyką misyjną. Przy kościele parafialnym działają chóry: parafialny i dziecięcy oraz schola w Wólce Zabłockiej. Pomocą i radą ks. Proboszczowi służą Rady: Duszpasterska i Parafialna.

HISTORIE MIEJSCOWOŚCI

Brzostówka

Brzostówka powstała na początku XVI wieku. Była to wieś królewska,  a jej pierwotna nazwa brzmiała  Brzostowa Wola.  W tamtych czasach, podczas zakładania wsi często nadawano kilkuletni okres zwolnienia podatkowego, w tym czasie kmiecie wycinali las, budowali domy i przygotowywali pola pod uprawę. Ten czas zwano „wolą” lub „wolnizną” i dlatego wiele jest wsi, które w nazwie mają słowa „wola”. W miejscu wsi zapewne było dużo brzóz (teren brzostowy) i stąd właśnie wzięła się dawna nazwa wsi, która już w XVII wieku przyjęła formę podobną do współczesnej.

Pierwsze pisane dokumenty o tej miejscowości pochodzą z 1530 roku, kiedy to król Zygmunt I nadał w tej wsi przywilej wójtostwa na trzech łanach. Jest to przypuszczalnie czas powstania tej osady, ponieważ właśnie wtedy zakładano liczne wsie królewskie w starostwie parczewskim (Dębowa Kłoda i inne).

Brzostowa Wola należała do starostwa parczewskiego. Wsią zarządzał starosta,  takie wsie często były dzierżawione różnym szlachcicom.

Na mocy ustawy sejmowej z 1564 roku wsie królewskie podlegały lustracjom, dzięki temu mamy nieco więcej szczegółowych danych o tej miejscowości. Według lustracji z tego właśnie roku Villa Brzostowa Wolya miała 13 łanów ziemi uprawnej, a mieszkało tu 46 rodzin kmiecych. Kmiecie płacili czynsz oraz oddawali w naturze na rzecz starosty odpowiednią ilość owsa. Mieli też obowiązek stacji, oznaczało to, że „na przyjazd JKM (króla) składają się wszyscy na wołu 1”. Dodatkowo zobowiązani byli do pracy na polach folwarcznych w czasie 12 dni rocznie. We wsi były dwie karczmy, mieszkali też zagrodnicy, czyli ubodzy chłopi „między któremu jest 6 starych, mają zagrody i po troszę rolej, płacą po gr. 20, a 2 jeszcze na woli (….). Mieszkańcy wsi skarżyli się na sąsiadów z dóbr zawieprzyckich, którzy zajęli bezprawnie część gruntów należących do tej wsi. Chodziło o obszary zwane Nieszowski i Witogosza.

W tym czasie według wyliczeń S. Jopa w tej wsi mieszkało około 300 osób. Była to największa osada w okolicy, a w 1611 roku po raz pierwszy użyto współczesnej nazwy tej wsi i tak już zostało aż do dziś.

W XVI wieku Brzostówka, tak jak inne wsi starostwa parczewskiego, była często dzierżawiona różnym szlachcicom. Dzierżawcy najczęściej źle postępowali z miejscową ludnością próbując jak najwięcej zarobić w czasie dzierżawy. Mieszkańcy Brzostówki znani byli z licznych wystąpień przeciw dzierżawcom, a ówczesne sądy królewskie notowały liczne przypadki skarg i rozpraw sądowych między mieszkańcami tej wsi a dzierżawcami.

Z powodu licznych nadużyć dzierżawców wieś stopniowo upadała. Na początku XVII wieku 3 łany ziemi zostały zabrane kmieciom i zamienione na folwark. Wojna ze Szwecją z połowy XVII wieku bardzo źle zapisała się w historii tej wsi,  z 10 łanów uprawianych przez chłopów pozostało po wojnie zaledwie półtorej łana. Na te ziemi mieszkało 7 ubogich kmieci. Mieszkańcy wsi zobowiązaniu byli do oddawania czynszu pieniężnego oraz danin w naturze (sep). Z każdego łana oddawali po jednym korcu owsa „miary wirzchowatej lubelskiej”, po dwie gęsi, po dwa kapłony i po 30 jaj rocznie. Kiedyś były w tej wsi dwie karczmy, ale po wojnie nie została nawet jedna, zostały za to barcie pszczele.

Między dzierżawcą, a kmieciami z tej wsi trwały zadawnione spory dotyczące obowiązków pracy na polach folwarcznych. Sprawą zajął się nie po raz pierwszy sąd królewski w Warszawie, ale „ponieważ strony obiedwie spólne pretensyje i krzywdy w amnistyją zobopólnie puszczają, (….) 4 dni robić w tydzień z półłanka poddani pozwalają, a jako się słońce ukaże do roboty stawać, a po zachodzie słońca do domu puszczani być mają.” Taki zakres prac ustalono w roku 1661.

Obok wsi istniał młyn, który na początku XVII wieku zwał się Wrzeszow, a w czasie lustracji Prokop (nazwa powstała od nazwiska młynarza, a osada Prokop notowana była jeszcze w XIX wieku ). Młyn położony był nad rzeką Jedląnką. Był wcześniej też staw na rzece, ale „cale zarósł”.

W Brzostówce istniał przywilej wójtostwa użytkowany przez rodzinę Opałków na podstawie królewskiego pozwolenia z 1649 roku.

Od początku XVII wieku istniał w tej wsi folwark, przy którym był budynek folwarczny (dwór), który jednak „jako i cała wieś ogniem przez kozaków spalony.”. Jednak dzierżawca wystawił nowy budynek o czterech izbach z alkierzem. Obok nowego dworu powstał też „folwark z izbą i komorą, stodoły, obory, spiklerz i browar”. Zachowały się dane dotyczące plonów folwarcznych.  I tak rocznie zbierano 50 kop żyta ozimego, 24 kopy owsa, 15 kop tatarki, po 10 kop jęczmienia i żyta jarego, 4 kopy grochu i 3 pszenicy jarej. Folwark nastawiał się na produkcje roślinną. Zapisano, że „siana nie masz, bydła JKM nie masz”.

Jak wiemy z lustracji wieś została spalona w czasie wojny i mieszkańcy nie mogli sprostać wszystkim podatkom i obowiązkom. Dlatego w 1665 roku dzierżawca wsi Krzysztof Dłużewski dokonał zaboru majątku chłopskiego (zboże i inwentarz ) na  1000 zł co było dużą sumą. Mieszkańcy wsi nie po raz pierwszy odwołali się do sądów królewskich. Brzostówka była pierwszą wsią, która odważyła się wystąpić przeciw dzierżawcom po wojnie ze Szwecją.  Ta wieś  należała do najbardziej „buntowniczych” wsi w starostwie parczewskim.

Według danych z 1676 roku w tej wsi mieszkało 6 osób stanu szlacheckiego, 8 osób czeladzi dworskiej i 108 poddanych.

W XVIII wieku Brzostówka stała się dzierżawą Potockich z Sernik. Według inwentarza gospodarstw chłopskich z 1764 roku w tej wsi było 39 gospodarstw. W 1775 roku zanotowano  istnienie 50 gospodarstw, a w 1789 już 56 gospodarstw. Najwięcej ludności mieszkało tu w 1801 roku, kiedy zanotowano istnienie 62 domów.  Spis ludności z 1787 roku informuje, że mieszkało tu 314 osób w tym było 10 Żydów, którzy zamieszkiwali w miejscowej karczmie. Szczegółowe dane pochodzą z 1790 roku. W tym czasie w tej wsi było 56 domów. Był tu młyn, browar, karczma i  dwór.

Brzostówka była dzierżawioną wsią królewską do 1795 roku. W tymże roku austriacki zaborca tej części Polski przejął dobra królewskie. Od tej pory Brzostówka była dobrem rządowym kolejnym rządów w Polsce. W latach 1795-1809 był to rząd Austrii. W latach 1809-1815 rząd Księstwa Warszawskiego.

Od 1815 roku tymi dobrami zarządzała Komisja Skarbu Królestwa Polskiego. W 1827 roku wieś liczyła 56 domów i 289 mieszkańców. W 1864 roku ziemia rządowa użytkowana przez mieszkańców została uwłaszczona, ale obok wsi nadal był folwark rządowy stanowiący majorat rządowy. Jednak na przełomie XIX i XX wieku część ziemi rządowej została rozparcelowana i powstała osada Brzostówka kolonia.

W 1880 roku było tu już 69 domów mieszkalnych. W tym czasie notuje się jeszcze na terenie gminy istnienie osady o nazwie Prokop. Wieś należała  do parafii Ostrów.

Według spisu powszechnego z 1921 roku Brzostówka dzieliła się na cztery osady: Brzostówka folwark, Brzostówka leśniczówka, Brzostówka kolonia i Brzostówka wieś. W folwarku było w tym czasie 3 domy i 60 mieszkańców, w leśniczówce 2 domy i 10 mieszkańców, w koloni 2 domy i 14 mieszkańców, a we wsi 141 domów i 874 mieszkańców.    Dziedziczką w Brzostówce według Księgi Adresowej Polski z 1929 roku była Wiktoria Arciszewska posiadając 165 ha ziemi. Folwark był własnością rządową, a Arciszewscy byli dzierżawcami.  W tym czasie działała tu spółdzielnia o nazwie „Zgoda”. Zakład kowalski posiadał I. Bolasta, a sklep spożywczy K. Wronowski. Były też dwa wiatraki, jeden należał do J. Lato, a drugi do A. Pomorskiego.

Według Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce w tej wsi zachowało się wiele budynków drewnianych pochodzących jeszcze z pierwszej połowy XIX wieku. Są zbudowane w konstrukcji zrębowej dwutraktowe z przelotową sienią i mieszkalnymi pomieszczeniami po bokach. Wewnątrz znajdują się stropy belkowane. W niektórych domach zachowały się od frontu wysunięte dwuspadowe daszki wsparte na czterech słupach z ozdobnymi szczytami. Dachy są czterospadowe kryte słomą.

Do zabytków w Brzostówce należą też przydrożne kapliczki. Jedna pochodzi zapewne z końca XVIII wieku, była  uszkodzona podczas I wojny światowej, odnowiono ją w 1921 roku. Jest murowana z cegły w kształcie czworobocznego słupa o trzech coraz węższych kondygnacjach. Jest zwieńczona kutym żelaznym krzyżem. Druga z kapliczek pochodzi z przełomu XIX i XX wieku jest murowana z cegły czworoboczna z dwuspadowym daszkiem. Wewnątrz znajduje się rzeźba Chrystusa Frasobliwego oraz dwa mosiężne lichtarzyki. Obok jest krzyż drewniany z 1926 roku.

Czerniejów

Początki tej miejscowości mogą być bardzo stare, ponieważ przypuszczalnie znajdowały się tu kopce pochodzące z czasów wczesnego średniowiecza lub jeszcze wcześniejsze, niestety nie zachowały się do naszych czasów.

Pisana historia tej miejscowości zaczyna się w 1390 roku.  W dniu 4 X 1390 roku w Zawichoście Marcin z Marcinkowic podkomorzy królowej Jadwigi wydał dokument w sprawie zabójstwa dwóch kobiet w Zawieprzycach.  Sprawców nie udało się znaleźć, ale według dawnego prawa w przypadku zabicia kobiety należało zapłacić królowej specjalną opłatę zwaną „ruszycą”. Właśnie podczas regulowania tych kwestii, we wspomnianym dokumencie wymienia się sąsiednią wieś Czirnyow oraz pobliskie bagno Raszow. Jest to pierwsza pisana wzmianka o istnieniu tej miejscowości.

W tym czasie była to prywatna wieś szlachecka i należała do miejscowego rodu szlacheckiego piszącego się z Czerniejowa (heredes Czirnowsczi). Na początku XV wieku dziedzicem wsi był Andrzej z Trębaczowa, który zastawił w 1429 roku 1/3  wsi niejakiemu Jakuszowi z Uniszowic. W połowie XV wieku dziedzicem wsi był Bartosz z Czerniejowa, a w końcu XV wieku  Mikołaj z Czerniejowa. W tym czasie stare kroniki wymieniają też Stanisława Czyrnowszkiego, który wziął nazwisko właśnie od tej wsi.

W końcu XV wieku w tej miejscowości miał przypadek  mezaliansu, jaki nie często się zdarzał w tamtych czasach. Z 1485 roku pochodzi informacja o kmieciu z Czerniejowa Jakubie Jaskra, który ożenił się ze szlachcianką z Grabianowic (nieistniejąca dziś wieś między Turką a Łuszczowem ) Jadwigą Grabianowską. Szlachcianka i jej dzieci traciły prawo szlachectwa, które wiązało się z wolnością osobistą i wieloma przywilejami.

W latach dziewięćdziesiątych XV wieku właścicielem wsi był Marcin z Czerniejowa, który jednak nie był zbyt walecznym rycerzem. Nie stawił się na wezwanie króla w 1497 roku ,który zwołał pospolite ruszenie. Po przegranej bitwie na Bukowinie (Mołdawia) król surowo potraktował dezerterów, wśród których znalazł się również wspomniany Marcin z Czerniejowa. Wieś została skonfiskowana i nadana ulubieńcowi króla, Mikołajowi z Ostrowa wojewodzie sandomierskiemu.

Mikołaj z Ostrowa był wielkim magnatem ówczesnej Polski. Początkowo był wojewodą lubelskim, a  w dniu 7 III 1497 roku został mianowany wojewodą sandomierskim. Skupował różne majątku w Polsce, dzierżawił też majątki królewskie, przez co stał się zamożnym magnatem.  Uczestniczył w nieszczęsnej wyprawie mołdawskiej skończonej klęską wojsk polskich. Król Jan Olbracht po tej wyprawie skonfiskował bardzo wiele dóbr ziemskich szlachty, która nie stawiła się na tą wyprawę i właśnie Mikołaj Ostrowski otrzymał skonfiskowane wsie w ziemi lubelskiej, w tym również Czerniejów. Jednak Mikołaj Ostrowski nie umiał sobie radzić z zarządzaniem tak dużym majątkiem, nie miał talentów organizacyjnych, a może nie potrafił znaleźć odpowiednich ludzi.  Wiele fortun magnackich powstało właśnie poprzez dzierżawy królewszczyzn, a Mikołaj Ostrowski w 1488 roku musiał pożyczyć od Jana Ossolińskiego 3 000 florenów węgierskich. Zaczął też zastawiać swoje wsie i wyprzedawać. Mikołaj Ossoliński zmarł na początku 1501 roku nie zostawiając potomków. Po jego śmierci  już uszczuplony majątek uległ rozproszeniu.

Niestety trudno teraz dociec kto kupił tą wieś od Ostrowskich, wiadomo, że w początkach XVI wieku była to niewielka osada, w 1531 roku liczyła zaledwie 2 łany ziemi.

W końcu XVI wieku przeszła na własność rodziny Niszczyckich. W 1626 roku wieś należała do potomków Zygmunta Niszczyckiego, a była dzierżawiona przez  Rafała Leszczyńskiego wojewodę bełskiego. We wsi były 2 zagrody z rolami, młyn, mieszkał też jeden rzeźnik.

W połowie XVII wieku do wielkiego znaczenia w lubelskim doszła rodzina Drohojowskich i zapewne to Krzysztof Drohojewski, dziedzic pobliskich Sernik, kupił również tą wieś od Niszczyckich. Syn Krzysztofa, Andrzej Drohojowski występuje jako dziedzic wsi w 1676 roku, mieszkało tu w tym czasie zaledwie 46 osób.

Od XVII wieku Czerniejów należał już od dóbr sernickich i należał następnie do Potockich.

W 1787 roku w tej wsi mieszkało 175 osób, w tym 17 Żydów, była to, więc średniej wielkości osada.  Natomiast w 1827 roku zanotowano tu  istnienie 28 domów i 177 mieszkańców.

W pierwszej połowie XIX wieku właścicielami wsi byli: Maciej Łyszkiewicz, a następnie Leon Popławski, kolejni dziedzice Sernik.

W 1864 roku ziemia dworska została uwłaszczona i Czerniejów stał się samodzielną miejscowością w gminie Serniki. Przez jakiś czas istniał jeszcze folwark, który został jednak na przełomie XIX i XX wieku rozparcelowany i powstała wtedy osada Czerniejów kolonia.

W 1921 roku Czerniejów liczył 34 domy i 216 mieszkańców. Istniejąca obok miejscowość  Czerniejów kolonia liczyła 19 domów i 116 mieszkańców.

Nowa Wieś

Na mapie de Pertheesa z 1789 roku można znaleźć osadę o nazwie Nowa Wieś alias Stankowa wola. Jest to pierwsza wzmianka o istnieniu tej miejscowości, zapewne powstała ona niedługo  wcześniej, ponieważ spis ludności diecezji krakowskiej z 1787 roku jeszcze nie uwzględnia tej osady.

Nową Wieś założyli ówcześni dziedzice Sernik,  Potoccy. Po Potockich na początku XIX wieku wieś stała się własnością Macieja Łyszkiewicza, a następnie Leona Popławskiego.

W 1827 roku było tu 26 domów i 164 mieszkańców.

W XIX wieku funkcjonowała też nazwa Stańkowa Wola, która pochodziła jeszcze z czasów powstania wsi. Według opisu miejscowości z końca XIX wieku powstało tu podczas uwłaszczenia 23 gospodarstwa rolne na 345 morgach ziemi, a przez jakiś czas istniał tu jeszcze folwark, własność Grabowskich.

Dane z początku XX wieku nie wspominają już o folwarku i w 1921 roku ta osada liczyła 55 domów i 315 mieszkańców. W Nowej Wsi przed II wojną światową działała Spółdzielnia Stowarzyszenia Spożywców Sp. z o.o. oraz spółdzielnia o nazwie „Wola Ludu”. Działały tu również dwa wiatraki, jeden należał do W. Tchórza a drugi do K. Waśkowicza.

Nowa Wola

Nowa Wola zmieniała niejednokrotnie swoją nazwę. Jej pierwotna nazwa brzmiała Wola Czyrniowska, była to osada stanowiąca coś na kształt ówczesnej koloni wsi Czerniejów.

Nowa Wola powstała w XV wieku.  Jej założycielami byli dziedzice Czerniejowa, którzy osadzając kmieci w tym terenie nadali im pewien okres zwolnienia podatkowego (wola), przez co powstała właśnie taka ówczesna nazwa.

Osada rozwijała się bardzo powoli, była to raczej większa polana w lesie niż wieś. W XVI wieku nazwę zapisywano jako Czernieiowska Wola. Pod taką właśnie nazwą ta miejscowość występuje do końca XVII wieku.

W 1626 roku nazwę wsi zapisywano nadal jako Wola Czerniowska. Mimo, że była to mała osada, to była i tak większa niż ówczesny Czerniejów,  liczyła w tym czasie 2 półłanowe gospodarstw chłopskie i 3 gospodarstwa zagrodników.

W 1668 roku po raz pierwszy użyto nazwy Wola Ruska, ale jeszcze wymiennie z poprzednią nazwą (Wola Czernieiowska seu Ruska). Od tej pory jednak zaczęła przeważać nowa nazwa. Trudno teraz dociec skąd wzięła się ta nowa nazwa.

Od połowy XVII wieku dziedzicami wsi byli Drohojowscy i za ich czasów w 1676 roku mieszkało tu 106 osób, czyli ponad dwa razy więcej niż w Czerniejowie. Miała. więc ta osada całkiem sprzyjające warunki rozwoju, tak też było w XVIII wieku, gdy dziedzicami byli Potoccy, właściciele dóbr sernickich. Według danych z 1787 roku mieszkało tu 538 osób w tym 8 Żydów, była to, więc całkiem spora wieś, a jej nazwę zapisywano jako Wola Ruska.

W początkach XIX wieku nadal wzrastała liczba ludności i w 1827 roku było tu już 91 domów i 615 mieszkańców.

W pierwszej połowie XIX wieku właścicielami wsi byli: Maciej Łyszkiewicz do 1820 roku, następnie Leon Popławski i od połowy XIX wieku Karol Grabowski, kolejni właściciele dóbr sernickich.

W 1864 roku wieś została uwłaszczona i stała się samodzielną miejscowością w gminie Serniki. W XIX wieku nazwę zapisywano jako  Ruska Wola albo Ruskowola.

Tragiczny dla tej miejscowości był rok 1881 roku, kiedy to prawie cała wieś spłonęła, nie zatrzymało to rozwoju wsi i według na rok 1921 było tu 91 domów i 792 mieszkańców.

Wokół  wsi w początkach VIII 1915 roku miały miejsce walki między Austro-Węgrami i Niemcami  a Rosją o czym świadczą liczne wojenne cmentarze.

W Ruskowoli przed II wojną światową działała spółdzielnia o nazwie „Jutrzenka” oraz wiatrak A. Florka.

Obecna nazwa wsi zaczęła być stosowana przed samą II wojną światową.

W Nowej Woli zachowała się kapliczka przydrożna z XIX wieku. Jest murowana z cegły, otynkowana w kształcie słupa z daszkiem namiotowym krytym blachą. We wnęce znajduje się rzeźba Chrystusa Frasobliwego, ludowa. Jest też we wsi krzyż przydrożny, ozdobny niegdyś z otokiem ośmiolistnym wokół ramion.

Serniki

W czasach średniowiecznej Polski,  książę władca danej ziemi bardzo często podróżował po swoim księstwie. Wynikało to z przyczyny potrzeby równomiernego rozłożenia obowiązków utrzymania dworu panującego przez ludność księstwa oraz licznych obowiązków władcy w terenie, takich jak roki sądowe. Wraz z całym dworem przemieszczali się po księstwie również książęcy  służebnicy, a wśród nich żerdnicy, których zadaniem było przewożenie drewnianych żerdzi potrzebnych do stawiania książęcych namiotów. Właśnie oni transportowali i stawiali namioty dworu książęcego. Żerdnicy byli niechętnie witani przez ludność, ponieważ ich przybycie,  rozbicie namiotów, a następnie przyjazd licznego dworu oznaczało stratowanie plonów, zniszczenie zabudowań i opróżnienie spiżarni. Dlatego sprzeciwienie się żerdnikom było niezwykle surowo karane przez ówczesne prawo.

Z końcem XIII wieku dawni żerdnicy przestali być potrzebni. Kraj został zjednoczony przez Wacława II, a następnie w początkach XIV wieku przez Władysława Łokietka. Żerdnicy powiązani z dawnym systemem książęcym stali się zbędni, dlatego osadzano ich w różnych wsiach, które często zostały nazwane Żerdnikami. Tak też najprawdopodobniej powstały współczesne Serniki.

Nazwa Żerdnik funkcjonowała w tamtych czasach odnośnie Serników. Ta nazwa   pisana była w średniowieczu bardzo różnie, a wszystko za sprawą łaciny, którą wtedy używano, nie zawsze było możliwe oddanie wiernie polskiej nazwy. Spotyka się, więc w ówczesnych kronikach odnośnie Sernik takie zapisy jak: Syrnicze, Schirnikiy, Syrniky, Syrnyk, Zirniky, Sierniki i inne.

Wieś Serniki została nadana na początku XIV wieku przez księcia Władysława Łokietka (od 1320 króla Polski) dwóm braciom: Dzierżkowi i Ostaszy z Bejsc herbu Lewart. Byli to rycerze bardzo zasłużeni dla nowego władcy i w dnu 30 XI 1317 roku w Krakowie Łokietek przeniósł należące do nich wsie z prawa średzkiego na magdeburskie. Wśród wielu wsi w różnych częściach Polski wymienionych w tym dokumencie są też Sirnice. 

Serniki  należały do braci Dzierżka i Ostaszy również w 1330 roku, ponieważ w tymże roku król Władysław Łokietek potwierdził nadanie prawa magdeburskiego dla tej wsi.

Dzierżek wybrał karierę duchownego, a dobra ziemskie odziedziczył zapewne syn Ostaszy, Eustachy, który był kasztelanem lubelskim w połowie XIV wieku. On też zapewne był kolejnym właścicielem Sernik. O jego potomkach niewiele wiadomo. Miał zapewne licznych synów, którzy po podziale rozległych dóbr po dziadkach dali początek wielu wielkim rodom w Polsce. Jedni z nich,   dziedzice Dąbrowicy, przyjęli nazwisko Firlej herbu Lewart, dając początek wielkiemu rodowi Lubelszczyzny.

Jednak Serniki  drugiej połowie XIV wieku zostały sprzedane lub oddane jako wiano rycerzom z Łańcuchowa.  Część rycerzy pochodzących z Łańcuchowa zamieszkała w tej wsi i zaczęli się podpisywać z Sernik. Z tego czasu pochodzą też pierwsze wzmianki o nieszlacheckich mieszkańcach tej miejscowości. Stare kroniki wspominają o kmieciu Marcinie Wojtku, który w 1429 roku zbiegł z tej wsi. Z połowy XV wieku pochodzą informacje o Janie Zaklice, jego żonie Małgorzacie i  Jakubie ich synu.

Na początku XV wieku dziedziczył tu Jan Kuropatwa z Łańcuchowa, który w 1429 roku sprzedał wieś Mikołajowi i Elżbiecie za 100 grzywien. Natomiast w połowie XV wieku właścicielem był   Sebastian z Sernik,  później Stanisław Zyrniczski z Sernik i jego syn Jan Stanisławic. W tym czasie część ziemi miał też Piotr Zyrniczski podsędek ziemi chełmskiej, który został zabity w 1468 roku, po nim dziedziczył jego brat Maciej.

Na przełomie XV i XVI wieku Serniki oraz Wola Sernicka przeszły na własność rodziny Osmolskich herbu Bończa. Ród ten pochodził z Prawiednik, a nazwisko wziął od majątku Osmoły w ziemi drohickiej.

Dziedzicem wsi był zapewne Mikołaj z Prawiednik sędzia ziemski lubelski w pierwszej połowie XVI wieku. Jego potomkiem był Mikołaj wspominany jako dziedzic Sernik w 1579 roku, pozostawił on syna Andrzeja piszącego się z Osmolic, który był kolejnym dziedzicem wsi. Andrzej z Osmolic ożenił się z Zofią z Siedleckich i  właśnie Zofia z Siedleckich Osmolska była fundatorką pierwszego w Sernikach kościoła wybudowanego około 1600 roku. Również dzięki niej w trzy lata później Serniki zostały odłączone od parafii Bystrzyca i powstała tu samodzielna parafia katolicka.

Dobra Serniki, pomiędzy rokiem 1603 a 1626  trafiły w ręce Marcina Silnickiego. Silnicki pochodził  z rodu z Silnickich  z krakowskiego i pieczętował się herbem Jelita.

Spis podatkowy z 1626 roku przekazuje, że wsie: Sernik, Woley Sernicka i Chlewiska należały do: Jana, Stanisława, Gabriela i Piotra Silinickich synów Marcina. W tych wsiach było 15 osiadłych łanów (kmiecie), 13 zagród  (zagrodnicy), 2 rzemieślników oraz młyn.

Silniccy dziedziczyli tu do połowy XVII wieku, a jedna z ich córek, Katarzyna Silnicka ufundowała przed 1650 rokiem  murowaną kapliczkę ( spalona w 1736 roku na jej miejscu obecnie jest drewniana kaplica ) Katarzyna Silnicka została pochowana w podziemiach kościoła.

W połowie XVII wieku dobra Serniki przeszły na własność możnego rodu Drohojowskich herbu Korczak. Dziedziczył tu Krzysztof Drohojowski, a następnie przekazał te dobra synowi Andrzejowi.  Rodzina Drohojowskich pochodziła z ziemi przemyskiej i tam też Andrzej Drohojewski uzyskał pierwsze urzędy i godności. W 1662 roku został cześnikiem przemyskim,  w 1667 chorążym przemyskim. Jednak swoje dalsze losy związał z ziemią lubelską i tu w 1678 roku został starostą lubelskim, a w 1688 starostą łukowskim. Właśnie od niego około 1690 roku dobra sernickie kupił Jerzy Potocki. Zakup tego majątku przez Potockiego budził spory między spadkobiercami Drohojowskiego a Potockim, znane są sprawy sądowe z tego powodu, ale już od tej pory to Potoccy byli dziedzicami tych dóbr.

Z drugiej połowy XVII wieku pochodzą pierwsze informacje o liczbie mieszkańców w tej wsi. Co ciekawe Serniki nie były wtedy główną siedzibą miejscowych dziedziców, była nią Wola Sernicka, tam był  dwór. W Sernikach według danych z 1676 roku mieszkało 56 osób. Była to, więc niewielka miejscowość, zapewne została zniszczona podczas wojen ze Szwecją i w czasie kryzysu po tej wojnie nie zdołała się odrodzić. Podczas zniszczeń wojennych zapewne spłonął też miejscowy kościół, powstały w pierwszych latach XVII wieku.  Nowy kościół zaczęto budować w 1663 roku. Ten kolejny kościół spalił się w 1736 roku, po czym wybudowano małą drewnianą kaplicę.

Jerzy Potocki herbu Pilawa, kolejny dziedzic, był najmłodszym synem Feliksa Potockiego hetmana polnego koronnego. Jerzy Potocki był dziedzicem na Podhajcach i Sernikach. Był starostą tłumackim i grabowieckim, był wśród elektorów króla Augusta II w 1697 roku. Żenił się dwa razy, najpierw z Marianną Liniewską, z którą miał córkę Joannę, a po jej śmierci   ożenił się z Konstancją Podbereską, z którą miał dwie córki i dwóch synów: Eustachego i Mariana. Właśnie Eustachy Potocki został kolejnym dziedzicem dóbr Syrniki. (biogram patrz aneks). Za jego czasów  wzniesiono w latach 1758-1766 obecny kościół. Kościół był konsekrowany w 1779 roku pod wezwaniem św. Marii Magdaleny. W tym czasie powstał też murowany dwór, siedziba kolejnych dziedziców Sernik, który istniał do końca II wojny światowej.

Następcą Eustachego Potockiego został syn Kajetan. Kajetan  Potocki urodził się około 1750 roku. Uczył się w kolegium pijarów ,a na następnie w Collegium Nobillum. Po ojcu otrzymał wiele starostw i wszystkie dobra w ziemi lubelskiej w tym Syrniki. Był wybierany na posła, w czasie powstania kościuszkowskiego przewodniczył Komisji Porządkowej. Jednak Kajetan Potocki nigdy się nie  ożenił  i nie najlepiej radził sobie z administracją dużego majątku. Zmarł zrujnowany finansowo w dniu 31 VIII 1802 roku, bezpotomnie.

Za jego czasów Syrniki zdołały się już rozwinąć, licząc według danych z 1787 roku 289 mieszkańców, w tym było 3 protestantów i 8 Żydów.

Dobra sernickie zostały w 1806 roku zlicytowane. Poprzez licytacje nastąpił podział dóbr na dobra sernickie i dobra Wola Zabłotna. Dobra sernickie kupił warszawski bankier Maciej Łyszkiewicz (biogram patrz aneks).  Z Łyszkiewiczem należy wiązać zapewne pierwsze próby budowy zakładów przemysłowych w tej wsi i okolicach.  Po śmierci Łyszkiewicza w 1820 roku dobra sernickie odziedziczył Leon Popławski ożeniony z córką Łyszkiewicza, Anielą. Właśnie on stał się propagatorem rozwoju przemysłu w tej okolicy. Około 1830 roku założył tu przędzalnie bawełny, natomiast w 1838 roku jedną z pierwszych w Polce cukrowni, która istniała do 1850 roku, istniały tu również inne zakłady przemysłowe.

Według danych z 1827 roku Serniki nie były jeszcze dużą miejscowością. W 1827 roku było tu 42 domy i 288 mieszkańców.

Serniki stały się ciekawym obiektem do badań demograficznych, a to przez to, że w XVIII wieku dziedziczyli tu Potoccy, właściciele wielu dóbr ziemskich w Polsce, a w XIX wieku rozwijał się tu przemysł.  Po zbadaniu ksiąg parafialnych okazało się, że już w XVIII wieku nawet do 28% populacji w Sernikach stanowili imigranci, ludzie których nie koniecznie dobrowolnie przeniesiono w te tereny. Potoccy, którzy posiadali wiele dóbr na wschodzie dawnej Polski, przesiedlali tu swoich poddanych. Udowodniono, że pochodzili oni z województw: ruskiego, podolskiego, kijowskiego, bełskiego, bracławskiego oraz z Litwy.  Jeszcze większy zakres imigracji miał miejsce w pierwszej połowie XIX wieku, gdy rozwijano tu przemysł. W Sernikach w tym czasie liczba imigrantów wynosiła nawet w niektórych latach do 38% populacji wsi, a pochodzili  z różnych rejonów Polski i nawet z Czech. Zapewne właściciel dóbr Leon Popławski sprowadzał całe rodziny, które stawały się podstawą siły roboczej i administracji: przędzalni, cukrowni, fabryki guzików, garncarni, cukrowni,  gorzelni, papiernia i   innych zakładów przemysłowych.

Warto jeszcze wspomnieć o przędzalni bawełny, która powstała tu w 1830 roku, ale nie zdołała się w pełni rozwinąć. Było to jedno z większych przedsięwzięć w Królestwie Polskim w tym czasie. Częściowo w oparciu o kapitały państwowe, sprowadzono z Anglii maszyny przędzalnicze o 36 658 wrzecionach. Niestety wybuch powstania listopadowego przeszkodził w tym przedsięwzięciu. Maszyny przędzalnicze wyceniono na ogromną kwotę 216 648 rubli i kupił je w 1845 roku niejaki Ludwik Geyer z Łodzi za 2 000 rubli. (To właśnie Geyer założył pierwszą mechaniczną przędzalnie na terenie Polski. )Tak, więc niewiele brakowało, żeby Serniki stały się przodującym w kraju ośrodkiem przędzalniczym.

Przemysł w Sernikach upadł w połowie XIX wieku, po części za sprawą kryzysu gospodarczego, a po części również za sprawą nowego właściciela tych dóbr Ludwika Grabowskiego (biogram patrz aneks ), który dostał je w posagu żeniąc się z Zofią, córką Leona Popławskiego. Nowy właściciel był zapalonym hodowcą koni i nie wiele zajmował przemysłem na terenie dóbr Serniki. Przemysł upadł, ale za to powstała tu w końcu XIX wieku wspaniała stadnina koni, która stała się słynna w całym Imperium Rosyjskim.

W 1864 roku ziemia w Sernikach została rozparcelowana i powstała samodzielna wieś. Część ziemi nadal należała do folwarku. W Sernikach ustanowiono w tym czasie siedzibę gminy.

Według opisu miejscowości Syrniki z 1890 roku we wsi był   urząd gminy, szkoła początkowa, gorzelnia (produkcja 60 000 rubli rocznie). Tradycje przemysłowe w Sernikach przetrwały, dobrze rozwijało się  rękodzielnictwo, kowalstwo i pszczelarstwo.

Ludwik Grabowski dziedzic majątku Serniki zmarł w 1903 roku. Po nim dziedziczyli jego synowie. W latach międzywojennych dziedziczyli tu Stanisław Grabowski i Olgierd Grabowski. Folwark Serniki liczył 779 ha obszaru.

W Sernikach w 1921 roku naliczono 60 domów i 318 mieszkańców. W folwarku mieszkało 239 osób w 6 domach.

W okresie międzywojennym Syrniki były ważnym ośrodkiem lokalnego  handlu i usług. Działała tu cegielnia należąca do Grabowskiego. Kowalami byli: J. Barszczyk i W. Barszczyk. Liczne były sklepy spożywcze stanowiące własność: M. Czekańskiej, F. Książka, F. Sagana i J. Twardzisza. Wiatrak należał  do F. Kucharskiego. Rozwijał się ruch spółdzielczy, działała spółdzielnia o nazwie „Zgoda” Sp. z o.o. Firma zajmująca się eksploatacją lasów należała do J. Kowartowskiego.

Według opisu gminy z 1930 roku gmina Serniki miała obszar 9 973 ha, mieszkało tu 6 060 osób a administracyjnie gmina podzielona była na 13 sołectw. Tak opisano kultirę rolną: „Gleba na ogół średnia, jednakże drobne gospodarstwa rolne znajdują się w dość dobrej kukturze. Staraniem gminy i we własnym zakresie prowadzone są poletka doświadczalne w 4-miejscowościach.”

Mieszkańcy gminy specjalizowali się w hodowli trzody chlewnej rasy angielskiej. Istniały też dwie mleczarnie spółdzielcze. Od 1927 roku prowadzono roboty melirarycjne.

Dumą gminy było wybudowanie 7-klasowej szkoły powszechnej w Woli Sernickiej kosztem 90 000 zł. Na terenie gminy były cztery straże pożarne z których 3 miały własne remizy w tym jedna była murowana. Straże miały pewne braki w sprzęcie z wyjątkiem najlepiej zaopatrzonej, najstarszej straży w Brzostówce, istniejącej od 1909 roku. Aktywność społeczne przejawiała się w istnieniu licznych stowarzyszeń młodzieżowych i 4 spółdzielniach z których jedna, w Serniakach, miała własny dom półmurowany.

Od 1927 roku istniała Gminna Kasa Pożyczkowo-Oszczędnościowa. Budżet gminny na rok 1930/1931 zamykał się kwotą 38 430 zł z czego na szkolnictwo planowano wydać 10 150 zł a na opiekę społeczną 4 000 zł. Wójtem gminy od 1924 roku był Józef Woźniak rolnik z Ruskowoli. Był on również prezesem Stowarzyszenia Spółdzielczego. Sekretarzem urzędu był Jan Zięba pochodzący z powiatu lubelskiego. Jan Zięba był też prezesem Stowarzyszenia Spółdzielczego oraz straży pożarnej.

W skład Rady Gminy w 1930 roku wchodzili: Tytus Miedzianowski, Tomasz Zalewski, Jan Marzęda, Wawrzyniec Mazurek, Jan Grzegorczyk, Ignacy Florek, Józef Grzegorczyk, Franciszek Barszczyk, Feliks Kopryk, Franciszek Wójcik, Franciszek Pacek i Filip Gąsior.

Do zabytków Sernik należy miejscowy kościół.  Kościół jest murowany z cegły, 1-nawowy, późnobarokowy z elementami wczesnoklasycystycznymi ( projekt Jakuba Fontany), w przedłużeniu prezbiterium zakrystia, obok kruchta, klatka schodowa i na piętrze skarbiec. Nawa posiada zaokrąglone od wewnątrz naroża i urządzone kaplice. Te ostatnie są otwarte do nawy arkadami. Na frontonie kościoła znajduje się wieża. Wewnątrz 7 ołtarzy, główny – murowany, barokowy z obrazem św. Marii Magdaleny. Ołtarze boczne (4) barokowe i 2 klasycystyczne ( ostatnie pod chórem muzycznym). Po stronie ambony ołtarz drewniany – Serca P. Jezusa, murowany – Niepokalanego Poczęcia NMP ( z zabytkowym obrazem św. Tekli) i drewniany – Przemienienia Pańskiego. Po stronie przeciwnej – drewniany ołtarz św. Antoniego, murowany św. M. Magdaleny i drewniany Św. Rodziny. W nawie ławki sosnowe bez określonego stylu. Na chórze muzycznym organy z 1850 r. firmy St. Rumińskiego z Lublina, 12-głosowe, chrzcielnica barokowa.

Obok kościoła jest dzwonnica z połowy XIX wieku neogotycka, murowana z cegły otynkowana. Jest czworoboczna dwukondygnacyjna. Dach jest dwuspadowy, kryty dachówką. Jest też cmentarz przykościelny otoczony murem z przełomu XVIII i XIX wieku. W narożach są kapliczki z XIX wieku.

Jest również kapliczka cmentarna wzniesiona w 1856 roku przez architekta Franciszka Tournella. Jest w stylu neogotyckim murowana z cegły prostokątna z czworoboczną kruchtą od frontu. Dach jest dwuspadowy kryty dachówką. W środku neogotycki ołtarz z okresu budowy kaplicy.

Z dawnego zespołu dworskiego niewiele zostało. Dwór pochodził z XVIII wieku, budynki dworskie zostały w większości rozebrane po II wojnie światowej.

Serniki-Kolonia

Ta miejscowość powstała na miejscu dawnego folwarku należącego do Grabowskich. W okresie powojennym folwark został rozparcelowany i na jego miejscy powstała osada Serniki Kolonia.

Wola Sernicka

Wola Sernicka powstała w końcu XV wieku. Pierwsze pisane wzmianki pochodzą z 1496 roku, kiedy to wymienia się miejscowość Szyrnyczka Wolya. W tym czasie była to własność Jan z Syrnik. Nazwa wskazuje na sposób powstania tej miejscowości. Słowo wola oznaczało kiedyś „wolniznę” czyli czas jaki dawano chłopom na zagospodarowanie się w nowym miejscu (zwolnienie podatkowe). Miejscowość powstała w pobliżu Sernik i w ramach dóbr sernickich, więc nazwano ją Wolą Sernicką.

Co ciekawe to właśnie Wola Sernicką upodobali sobie właściciele tych dóbr i tu powstała ich siedziba.   Pierwszy murowany dwór powstał  między schyłkiem XVI wieku, a połową XVII wieku. Według opisu z drugiej połowy XVII wieku był zbudowany na planie prostokąta, był trójdzielny dwutraktowy z sienią na osi. Od frontu znajdował się ganek z altanką. W poddaszu było jedno okno. W lewym trakcie była izba stołowa z 4 oknami z kamienną podłogą, obok był skarbiec, z boku alkierz z 2 oknami. W prawym trakcie była izba o 4 oknach z boczną komnatą o jednym oknie. W sieni znajdowała się kuchnia. Dwór kryty był gontem. Cały dwór otoczony był drewnianym parkanem z trzema wrotami.

Wola Sernicka wchodząc w skład dóbr Serniki miała tych samych właścicieli co Serniki. Tak, więc w XVI wieku byli to Osmólscy, a w początkach XVII wieku Silniccy. W połowie XVII wieku stała się własnością Krzysztofa Drohojowskiego, a następnie jego syna Andrzeja. W końcu XVII wieku dobra sernickie kupili Potoccy.

O znaczeniu Woli Sernickiej mogą  świadczyć dane z 1676 roku z ówczesnego spisu podatkowego. W tym czasie płacono podatek od 14 osób czeladzi dworskiej i 235 poddanych. Oprócz  Drohojewskiego mieszkał tu również niejaki  Latoszyński, który  płacił podatek od siebie, 5 osobowej  i 1 jednej osoby służby. Był to zapewne jakiś ubogi krewny lub klient Drohojowskich.  Te dane świadczą, że Wola Sernicka miała kilkakrotnie więcej mieszkańców niż ówczesne Serniki. Być może ta wieś nie uległa zniszczeniom wojennym lub też właściciele tych dóbr dbali szczególnie o tą wieś.

Potoccy dziedziczyli tu do początków XIX wieku. W tym czasie, czyli przez cały XVIII wieku Wola Sernicka rozwijała się bardzo dobrze. Świadczy o tym wzrost liczby ludności. Potoccy sprowadzali tu również osadników ze swoich dóbr na wschodzie ówczesnej Rzeczpospolitej i stąd na pewno wielu mieszkańców tych okolic swoich przodków może szukać na Ukrainie lub Litwie.

Według danych ze spisu ludności z 1787 roku Wola Syrnicka liczyła 912 mieszkańców, w tym 25 Żydów. Była to, więc bardzo duża wieś, a liczba ludności przewyższała liczbę ludności niektórych ówczesnych miasteczek.  W drugiej połowie XVIII wieku ranga Woli Sernickiej  spadła, ponieważ dwór, siedzibę dziedziców przeniesiono do Sernik.

Na początku XIX wieku, gdy dobra sernickie należały do Macieja Łyszkiewicza i następnie do Leona Popławskiego, Wola Sernicka rozwijała się nadal. W 1827 roku naliczono tu 149 domów i 987 mieszkańców. Wieś należała do dóbr sernickich do 1864 roku, wtedy nastąpiło uwłaszczenie i powstała samodzielna wieś w gminie Serniki. Do dworu należał odtąd tylko folwark Wola Sernicka własność Grabowskich (od połowy XIX wieku).

W 1921 roku mieszkało tu 1 225 osób w 192 domach. W folwarku natomiast 192 osoby w 7 domach.

Wola Syrnicka w okresie międzywojennym była dużą, rozwiniętą gospodarczą miejscowością. Właścicielem ziemskim był Stanisław Grabowski posiadający 842 ha ziemi. We wsi działało Spółdzielcze Stowarzyszenie Spożywców. Kowalem był J. Serwin. Młyn były własnością B. Kucharskiego. Działały trzy sklepy spożywcze należące do: M. Foltynka, Franciszka Sagana i J. Twardzisza. Wiatrak należał do F. Kucharskiego.

            W latach dwudziestych XX wieku powstała tu najnowocześniejsza szkoła w gminie Serniki i jedna z większych w powiecie.

Wola Sernicka-Kolonia

Ta wieś zaczęła się tworzyć już w okresie międzywojennym. Ziemia dworska była parcelowana i sprzedawana na działki. Według mapy z 1934 roku ta  kolonia liczyła już 28 domów mieszkalnych.

Wólka Zabłocka

Wólka Zabłocka powstała w XVII wieku. Początkowo była to niewielka miejscowość należąca do mało znaczącego rodu szlacheckiego. Spis podatkowy z 1676 toku informuje ,że wieś  Wólka Zabłoczną  dziedziczył  Jakub Nietyksa i płacił podatek od 3 osób z rodziny, 25 ludzi dworskich i poddanych. Była to, więc niewielka miejscowość licząca kilka rodzin.

Wieś zapewne należała do drobnej szlachty aż do końca XVII wieku, a następnie przeszła na własność Potockich, dziedziców sąsiednich Sernik. W końcu XVIII wieku była to już średniej wielkości osada, licząca w 1787 roku  207 mieszkańców w tym 5 Żydów.

W 1806 roku, gdy licytowano dobra sernickie Wólka Zabłocka została wyłączona z tych dóbr i sprzedana oddzielnie, kupili ją prawdopodobnie Kuczyńscy.

W 1827 roku w tej miejscowości było 24 domy i 161 mieszkańców.

Podczas gdy Serniki stały się ośrodkiem przemysłowym, to  tu podejmowano w XIX wieku tylko próby hodowli owiec.

W 1864 roku ziemia dworska została uwłaszczona i powstało 23 gospodarstwa chłopskie na 309 morgach ziemi. Do dworu należało odtąd 411 mórg ziemi.

W końcu XIX wieku folwark Wola Zabłocka został rozparcelowany na mniejsze działki dając początek nowej wsi Kolonia Wola Zabłocka.

We wsi Wola Zabłocka w 1921 roku było 38 domów i 218 mieszkańców,  w koloni natomiast 21 domów i 138 osób.

Przed II wojną światową działał tu wiatrak, własność W. Loksztajna oraz spółdzielnia o nazwie „Przyszłość”.

Wólka Zawieprzycka

W drugiej połowie XVI wieku właściciele Zawieprzyc założyli nową osadę nazwaną Wolą Zawieprzycką.  W tym czasie liczyła  ona nie więcej niż 50 mieszkańców. Z racji odległości od Zawieprzyc i ośrodka parafialnego w Bystrzycy tą miejscowość włączono do parafii Ostrów. Pierwsze dokładniejsze dane posiadamy z 1626 roku, gdy przeprowadzono spis podatkowy. W tym czasie wieś liczyła półtorej łana ziemi uprawnej, mieszkały tu, więc najpewniej 3 rodziny kmiece. Właścicielką wsi była pani Ciecierska podstolina lubelska.

Po Ciecierskich, pochodzących z Ciecierzyna, dobra zawieprzyckie  wraz z Wólką Zawieprzycką przeszły na własność możnego rodu Firlejów. W 1649 roku jako właścicielka wsi występuje już Zofia Katarzyna (wg herbarzy Katarzyna) z Dąbrowicy Firlejowa, córka Jana Firleja wojewody krakowskiego, która wyszła za mąż za Adama Noskowskiego podkomorzego  lubelskiego. Zapewne to właśnie jej ojciec, Jan Firlej  kupił wieś niedługo po 1626 roku i przekazał swojej córce. Po śmierci Katarzyny z Firlejów wieś należała do Noskowskich,  ale Anna Noskowska dziedziczka  (wnuczka Katarzyny) będąca  żoną  Mikołaja Firleja sprzedała w 1662 roku  wieś Józefowi Gorajskiemu.

Józef Gorajski herbu Korczak, od 1659 roku był starostą lubelskim. W 1671 roku sprzedał dobra zawieprzyckie Piotrowi  Miączyńskimu herbu Suchekomnaty, a kilka lat później właścicielem majątku został jego syn Atanazy Miączyński.

Wojna ze Szwecją i Kozakami z połowy XVII wieku  przyniosły wielkie straty w tej wsi. Być może również tą wieś „spalili Kozacy” tak jak to się stało w pobliskiej Brzostówce. Właśnie to może tłumaczyć, że według danych z 1676  roku  Wola Zawieprzycka   liczyła zaledwie 10 mieszkańców.  Był to czas już  prawie dwudziestu lat po ustaniu działań wojennych, gdy wieś otrząsnęła się już po wojnie.   Można, więc przypuszczać, że około 1660 roku wioska mogła być zupełnie opuszczona, tak jak to było z wieloma wsiami w tej okolicy.

Wojny z początku XVIII wieku również mogły spowodować duże straty, ale po 1717 roku, kiedy w Polsce zapanował wreszcie pokój wieś zaczęła się odradzać. Dane z drugiej połowy XVIII wieku informują, że mieszkało tu około 150 osób.

Dziedzic wsi Atanazy Miączyński (biogram patrz aneks) herbu Suchekomnaty zmarł w 1723 roku, a dobra Zawieprzyce odziedziczył jego młodszy syn Piotr. Piotr Miączyński nie  musiał uczestniczyć w licznych wojnach tak jak ojciec,  aby zrobić karierę. Jeszcze za życia ojca młody Piotr został starostą kamieniopolskim i starostą krzepickim (1711), w latach 1720 i 1722 był już posłem, a po śmierci ojca i objęciu części majątku, został kasztelanem chełmskim. W 1737 roku został  wojewodą  czernichowskim, w 1740 otrzymał od króla order Orła Białego.  Był typowym człowiekiem swojej epoki, dbał o swój interes handlując na dużą skalę zbożem, z  Węgier sprowadzał wino. Odziedziczony majątek i gospodarność przyniosła fortunę. Jednak z drugiej strony zarzuca się mu otaczanie się miernotami i karierowiczami. Sam promował takich ludzi do różnych urzędów. Wobec sąsiadów był nieustępliwy, a kroniki sądowe dają liczne przykłady jego pozwów wobec sąsiadów, z którymi sądził się przez długie lata.  Dodatkowo był bezwzględny wobec poddanych i sług. Żenił się dwukrotnie, najpierw z Antoniną Rzewuską, z którą miał synów Adama i Józefa, następnie z Marianną Wierzbowską.

O bogactwie Piotra Miączyńskiego krążyły legendy, a król Polski Stanisław August Poniatowski borykał się z brakiem pieniędzy.  Dnia 10 V 1774 roku król nadał Miączyńskiemu order św. Stanisława, a latem tego samego roku wysłał do Miączyńskiego posła z prośbą o pożyczkę. Piotr Miączyński jednak “odmówił tej przysługi”. Miał taką pozycję, że mógł odmówić nawet królowi. W dwa lata później Miączyński zmarł.

Wólka Zawieprzycka w drugiej połowie XVIII wieku stała się średniej wielkości osadą.  W 1787 roku w tej wsi mieszkało 129 osób w tym 5 Żydów. Nazwę wsi zapisywano jako Wola Zawieprzowska. Według taryfy podatku podymnego z 1790 roku w tej wsi ogółem było 21 budynków mieszkalnych i gospodarczych w tym był  browar, karczma oraz 19 budynków mieszkalnych.

Po Piotrze Miączyńskim, zmarłym w 1776 roku, dziedziczył jego młodszy syn Józef Miączyński generał wojsk polskich, starosta makowiecki. Józef Miączyński zmarł w 1787 roku, a majątek Zawieprzyce odziedziczył jego syn Ignacy Miączyński.

Ignacy Miączyński urodził się w Zawieprzycach w 1760 roku. Zapewniono mu gruntowne wykształcenie w Collegium Nobilum w Warszawie, zwiedzał Europę  i studiował we Francji i Włoszech. W 1781 roku został szambelanem królewskim, miał też liczne starostwa przynoszące mu znaczne dochody. Nie brał udziału w życiu politycznym kraju. Po II rozbiorze kraju w 1793 roku zamieszkał w Galicji. Rok później Miączyński, zapewne z tego powodu, że trudno było mu administrować majątkiem w innym kraju (sam mieszkał w Cesarstwie Austrii) sprzedał majątek Zawieprzyce Aleksandrowi Morskiemu.

Od 1794 roku Zawieprzyce i Wólka Zawieprzycka należały do Aleksandra Morskiego podkomorzego przemyskiego.    Morski, na skutek działów w rodzinie, przekazał te dobra swemu kuzynowi Onufremu Morskiemu. Onufry Morski kasztelan kamieniecki wydał w 1805 roku  swoją córkę Józefę za hrabiego Antoniego Ostrowskiego. Na skutek podziałów rodzinnych wśród Morskich, Ostrowski  otrzymał dobra Zawieprzyce w 1818 roku. Od tej pory aż do 1945 roku folwark Wólka Zawieprzycka należał już do Ostrowskich.

Według danych z 1827 roku stan Wólki Zawieprzyckiej nie zmienił się. W tymże roku było tu  22 domy i 105 mieszkańców.

Antoni Ostrowski (ur. 1782) dziedzic dóbr Zawieprzyce od 1818 roku należał do elity ówczesnego Królestwa Polskiego. Kształcił się pod okiem Hugo Kołłątaja, Tadeusza Czackiego i Jana Woronicza. Na ochotnika zgłosił się do powstania kościuszkowskiego. W 1807 roku był we władzach nowo powstałego Księstwa Warszawskiego,  organizował Gwardię Narodową. Następnie w armii Księstwa Warszawskiego, uczestniczył w bitwie pod Raszynem i słynnej bitwie pod Lipskiem w 1813 roku, gdzie był świadkiem śmierci księcia Józefa Poniatowskiego, marszałka Francji w nurtach rzeki Elstery. Po przegranej bitwie wzięto go do niewoli, ale na osobistą prośbę cara Aleksandra uwolniono go.

Następnie Ostrowski wziął udział w organizowaniu Królestwa Polskiego pod berłem cara. Bywał w Paryżu i Petersburgu. W 1819 roku został mianowany senatorem,  oraz kasztelanem  i wojewodą  Królestwa Polskiego, był też hrabią. Ceniono jego gospodarność, był jednym z prekursorów rozwoju przemysłu w Polsce, założył Tomaszów Mazowiecki.

Podczas powstania listopadowego był generałem i szefem Gwardii Narodowej. Był też przewodniczącym Senatu. Jednak Gwardia Narodowa pod jego dowództwem nie zapisała się najlepiej w historii powstania. W końcu 1831 roku wyemigrował do Francji. Jego liczne majątki tym Zawieprzyce i Wólka Zawieprzycka, zostały przejęte przez skarb państwa. Zmarł w swoim majątku w les Maderes koło Tours dnia 4 XII 1845 roku. Antoni Ostrowski z  pierwszego małżeństwa z Józefą Morską miał syna  Stanisława Kostkę Władysława Kazimierza (ur. 1812), pana na “Tomaszowie, Łaziskach, Wąwale, Cekanowie i Zawieprzycach“. Stanisław Ostrowski w wojsku polskim był podporucznikiem artylerii, przebywał też na emigracji w Paryżu wraz z ojcem. Jednak w 1832 roku car pozwolił mu wrócić i objąć majątek odziedziczonych po ojcu. Tak, więc Stanisław Ostrowski został kolejnym dziedzicem Zawieprzyc oraz Wólki Zawieprzyckiej.

Stanisław Ostrowski ożenił się dnia 25 07 1848 roku z Heleną ze Skrzyńskich. Ze związku ze Skrzyńską urodził się w 1854 roku  Juliusz Karol Ignacy Stanisław Kostka, który uzyskał wykształcenie prawnicze na Zachodzie. Ożenił się w Dijon w 1882 roku z Marią Delfiną Eufrozyną Julią z Tyszkiewiczów. Juliusz Ostrowski był kolejnym dziedzicem Zawieprzyc po śmierci ojca w 1889 roku. W 1891 roku potwierdzono jego tytuł hrabiowski.

Należy też wspomnieć, że Ostrowscy z reguły nie zarządzali samodzielnie tym majątkiem, ale go dzierżawili. W drugiej połowie XIX wieku dzierżawcą majątku był Ksawery Skłodowski (1816-1884) kuzyn Marii Curie-Skłodowskiej.

Dziadek Marii, Józef Skłodowski pedagog i dyrektor gimnazjum lubelskiego, w 1862 roku został przedwcześnie przeniesionych na emeryturę. Powodem było patriotyczne nastawienie młodzieży gimnazjalnej, której sprzyjał Skłodowski. Na emeryturze Skłodowski przeniósł się do swojego kuzyna Ksawerego. W Zawieprzycach u dziadka i kuzyna bywała mała Maria Skłodowska, córka Władysława (1832-1902). Józef Skłodowski zmarł 21 VIII 1882 roku, a jego kuzyn w dwa lata później. Są pochowani w Kijanach.

W 1864 roku po powstaniu styczniowym ziemia dworska została uwłaszczona. Powstała wtedy samodzielna miejscowość Wólka Zawieprzycka, którą włączono do gminy Syrniki. Do majątku Zawieprzyce należał odtąd tylko niewielki folwark.

W 1921 roku w Wólce Zawieprzyckiej naliczono  75 domów i 422 mieszkańców. W folwarku natomiast 1 dom i 8 mieszkańców. W okresie międzywojennym w tej wsi działały dwa  sklepy spożywcze należący do J. Raka oraz T.  Raka.

Ostatni dziedzic dóbr zawieprzyckich, Jan Krystyn hrabia Ostrowski urodził się 09 08 1894 roku. W 1921 roku ożenił się z Anną Leonią Broel-Plater z Białaczowa. Był kawalerem zakonu maltańskiego, zajmował się tłumaczeniami. W 1944 roku w wyniku reformy rolnej jego majątek w tym i folwark Wólka Zawieprzycka został przejęty przez państwo. Hrabia Ostrowski zmarł dnia 06 02 1981 roku w Krakowie.

Zabytki

Szczegółowe informacje na temat zabytków Gminy Serniki patrz na stronie: http://serniki.eurzad.eu/o_gminie_p_281/atrakcje_turystyczne_p_281/zabytki_p_219.html